سد سازی

ملاحظات زیست محیطی تا سا ل های زیادی در توسعه کشورها نادیده انگاشته می شد. تنها در سه دهه آخر قرن بیستم فاکتورهای زیست محیطی نقش مهمی را در جهت  توسعه ملتها ایفاء نمودند. بشر با توسعه و عمران می تواند در توازن کلی مگهدارنده کره زمین به عنوان یک مکان قابل سکونت در  جهان ایجاد اختلال کند. البته توسعه به خودی خود با محیط زیست در تضاد نیست، بلکه رشد اقتصادی بی رویه و بهره برداری هایی که با محیط متناسب نباشد در نهایت به تخریب و آلودگی محیط زیست می انجامد . یک توسع در صورتی قابل تداوم و استمرار خواهد بود که علاوه بر توجیهات فنی و اجتماعی – اقتصادی، موجب از میان بردن و تخریب سرزمین نگردد که قرار است با بهره وری ار منابع آن بارور شود. به بیان دیگر در هر بخش از سرزمین کاربردی قابل توجیه هستند . که با ویژگیهای طبیعی آن تناسب داشته و برای مدت زمانی طولانی و بطور مستمر بتوانند تداوم داشته باشند. بدیهی است در غیر این صورت ، همراه با تنزل دادن  کیفیت منابع طبیعی، توازن این منابع نیز برای چنین بهره کشی نا متناسبی به تدریج رو به نقصان خواهد گذارد تا  اینکه دیگر آن بهره برداری قابل انجام نباشد. ما این واقعیت را در مورد محیط زیست درک میکنیم ولی عمدتا  به انصراف از مصرف بی رویه منابعی  که شاخصه زندگی جدید می باشند، از خود تمایلی نشان نمی دهیم. بنابراین کاربرد آنالیز با ارزیابی اثرات زیست محیطی[1] (EIA) در انجام این فرایند نخستین گام می باشد.

ارزیابی زیست محیطی مطالعه و بررسی تغییرات احتمالی در خواص محیط زیست فیزیکی، بیولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی که ممکن است تحت تأثیر فعالیت پیشنهادی ایجاد شوند، می باشد. و از آن جایی که سدهای مخزنی دارای اثرات مهمی بر ویژگیهای زیست محیطی می باشند، انجام یک تجزیه و تحلیل زیست محیطی جهت پیش بینی اثرات احتمالی و اتخاذ یک تصمیم مناسب پیشنهاد می گردد.

تعریف مسئله و بیان اهمیت موضوع

 یکی از پایه های اصلی اساسی در توسعه جوامع  کشورهای مختلف آب است. در شرایط کنونی اب به عنوان مسئله ای مبرم در توسعه  به حساب آمده و گرچه نقش منابع آبی در توسعه و دونق اقتصادی و زمان اجتماعی در اذهان بسیاری از جوامع به  خصوص در مردم جهان سوم ناشناخته مانده است، اما کمبود شدید اب و محدویت های آن موجب گردیده روز به روز توجه مرئدم به این نیاز معطوف گردد. محدودیت و کمبود اب شیرین در سطح جنوبی کشورهای واقع در کمربند خشک کره زمین از جمله کشور پهناورمان، شرایطی را ایجاب نموده است که در جهت حفظ بهبود و بهره برداری بهینه از این منابع بسیار با ارزش برند ه های مستعدی از جمله پروژه های آبیاری، زهکشی، کنترل سیلاب و سدهای مربوطه طراحی و به مورد اجرا گذاشته شده. از آن جایی که هر گونه توسعه نیازمند  بهره برداری و استفاده از منابع طبیعی بوده و هر نوع فعالیت انسانی تاثیراتی در محیط بر جای  می گذارد ضروری است که ابعاد زیست محیطی طرح های توسعه به دقت مد نظر قرار گیرد. کشور ما هنوز از جمله کشورهای توسعه یابنده است و توسعه باید در صدر برنامه های دولت جای گیرد. ولی  این یک سکه دورو می باشد که این روی سکه، رفاه حاصل از توسعه است. روی دیگر آن اثرات مخربی است که بر اثر توسعه شتابزده و بی برنامه در محیط بروز می کند .

اگر محدودیت های محیط و تخریب های به عمل امده در آن، نادیده انگاشته شود توسعه در نهایت پایدار نخواهد ماند و ارزیابی لذات توسعه با پیش بینی پیامدهای ناگوار توسعه، کوششی در پیشگیری بروز آنها دارد که این امر آگاهی در جهت رسیدن به توسعه پایدار است. با این وجود شتاب روند توسعه در سطح جهان در برخی موارد موجب اجرای پروژه هایی شده است که اثرات منفی زیست محیطی آنها نه تنها مشکلات جانبی فراوان فراهم آورده بلکه در مواقعی حتی خود پروژه را از مسیر انتفاع خارج ساخته است. به عبارت بهتر می توان گفت: در جایی که تکنولوژی بسیاری از مسائل را حل می کند، خود نیز مشکلات جدیدی به بار می آورد که برای حل آنها نیاز به  تخصص های پیچیده و تکنولوژی گران تر است (میلر، 1377). اما اکنون وضعیت به گونه ای است که نمی توان اشتباهی را نادیده گرفت. ادامه اشتباه و تکرارش در زمان پیامد فقر و نابودی منابع محیط زیست را به دنبال خواهد داشت.

با نگاهی به مطالعات سد سازی کشور در گذشته به خوبی درک می شود که متاسفانه تا کنون مطالعه و نحقیق و تفحص در مسائل زیست محیطی در مطالعات سد سازی نقش مهمی بازی نکرده است. از طرفی با توجه به اهمیت و ضرورت مطالعات زیست محیطی سدها نظر به این که جای این قبیل مطالب در آموزش های سیستماتیک دانشگاهی خالی بوده است، لذا طراحان سازه های آبی، اینگونه مطالعات را به صورت محدودی و مستقل در نظر گرفته و از اطلاعات زیست محیطی در تعیین نوع، محل، حجم سد، چگونگی سیستم انحراف و مقدار دبی طرح، سرریز، محل موقعیت و ارتفاع آبگیر، نحوه رهاسازی جریان پایه، دریچه دار یا بدون دریچه بودن سرریزها، اثرات بهداشتی، اثرات فیزیکی و شیمیایی، لایه بندی دما ونمک در دریاچه سد، تثرات فیزیکی مخزن به محیط اطراف و اثرات اکولوژیکی مخزن استفاده مطلوبی ننموده اند. از این رو  عاقلانه و منطقی خواهد بود که با توجه به حجم عظیم سرمایه گذاری کشور در امر سد سازی و به منظور بهره برداری مناسب از جریان آب رودخانه ها و استفاده از این منابع طبیعی تجدید شونده، به شناخت مسائل زیست محیطی سدها در مراحل مطالعه، ساخت و بهره برداری پرداخته شود تا در راستای پیش بینی اثرات نامناسب و متقابل سد و محیط زیست، راه های منطقی  برای پیشگیری از این اثرات به عمل آید و این امر نه تنها موجب حفظ سرمایه و منابع تجدید شونده کشور می گردد، بلکه تامین آب در جهت توسعه و بهبود زندگی مردم و عدم وابستگی به کشورهای خارجی نیز موثر واقع خواهد شد.

ضرورت انجام پژوهش در اثرات زیست محیطی سد

ارزیابی محیط زیست یک اولویت  ملی و جهانی است و  انرژی است که ما را به سوی توسعه پایدار سوق می دهد. امر ارزیابی در مورد پروژه هایی که در کشور به اجرا گذاشته می شود یک امر اختیاری و داوطلبانه نیست، بلکه بلکه معیاری که برای تحقق توسعه پایدار وجود دارد باید در یک قالب الزام آوز شکل بگیرد و ارزیابی اثرات زیست محیطی امری ضروری است. بدین ترتیب در حال حاضر ارزیابی زیست محیطی  دنده ها قبل از اجرای آنها  با توجه به ضرورتهای احساس شده کاملا اجباری بوده و جز  لاینفک مطالعات اولیه  و توجیهی طرح ها می باشد. در کشورهای درمان توسعه یافته رشد نکرده استبه همین لحاظ برای تدوین  الگوهای لازم شناخت مشکلات اجرای چنین ارزیابی هایی در کشور و هم چنین کسب تجربه کافی با تحقیقات و انجام ارزیابی های جامع با روش های متفاوت می باشد.بررسی نتایج حاصل از احداث بسیاری از سدها که در نقاط مختلف جهان ساخته شده نمایانگر این واقعیت است که در هنگام  بهره برداری از پاره ای از سدها به اهداف مورد نظر دست نیافته اند و یا اثرات سوء پاره ای از این سدها با حدی وخیم و گسترده بوده که سرمایه گذاری در چنین طرح هایی را عبث و بیهوده نموده است. احتیاج به آب و یا یافتن بهترین راه استفاده از پتانسیل آبی ناحیه نمی تواند به تنهایی توجیه پذیری یک طرح توسعه منابع آب نظیر سد سازی را موجه نماید، بلکه اگر سری ساخته می شود باید علاوه بر دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده ، از جهت اثرات متقابل آن با محیط زیست نیز مرد ارزیابی کامل قرار گیرد و این تحقیق با تاکید بر این موضوع می تواند به عنوان الگویی در این راستا مورد استفاده قرار گیرد.

اهداف پژوهش در سد کوران بوزان

هدف اصلی این پژوهش ، شناسایی و پیش بینی آثار و پیامدهای مثبت ومنفی  ناشی از اهداف سد و نیروگاه برقابی کوران بوزان  [2]  و انجام ارزیابی اثرات زیست محیطی این توسعه با استفاده از دو روش اصلی ارزیابی و همچنین تجزیه و تحلیل نتایج حاصله و تعیین مشکلات عمده اجرای چنین طرح هایی در کشور می باشد. با بهره گیری از نتایج به دست آمده می توان ضمن آنکه مقاط قوت و ضعف روش های مورد استفاده برای کشور ایران و همچنین در مقایسه با یکدیگر شناسایی نمود ، اثرات کلی پروژه های سد سازی را نیز به ویژه در مناطق اقلیمی مشابه مشخص کرد.از اهداف ثانویه این پژوهش، ارائه برنامه مدیریت زیست محیطی و راهکارهایی جهت کاهش اثار منفی و تقویت اثار مثبت طرح و نهایتا بررسی حداقل نیاز زیست محیطی پایین دست سد می باشد.

با اتکا به نتایج حاصله می توان پروژه موردنظر و یا پروژه های جدید را به نحوی اجرا کرد که کمترین نشانزد های منفی را در محیط از خود باقی گذارند و چنانچه  در آینده پروژه های سد سازی و نیروگاه برقابی با روشهای دیگری مورد ارزیابی قرار گیرند، میتوان با مقایسه آنها بهترین روش برای شرایط ایران را پیشنهاد نمود. از دیگر اهداف این پژوهش ارائه یک نمونه گزارش ارزیابی در کنار دیگر کارهای انجام شده به عنوان مطالعه موردی جهت استفاده کارشناسان امر برای تهیه گزارشهای ارزیابی در دیگر نقاط کشور بوده است. و از اهداف ثانویه می توان مقایسه کاربرد این دو روش جهت ارزیابی اثرات زیست محیطی طرحهای توسعه را از بسیاری جهات ذکر نمود فقدان یک روش مشخص و عدم وجود الگوی مصوب برای سازه های آبی، لزوم مطالعات مقایسه ای در کاربرد روش شناسی  های گوناگون را ضروری می سازد و همین مسئله موجب اهمیت این موضوع به جهت انتخاب آن در قالب این پژوهش را فراهم آورده است. همچنین به دلیل استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) در روش رویهم گذاری نقشه ها  به دلیل سرعت و دقت و کیفیت بیشتر و بروز کمترین خط هایی می توان  نقش آن را در انجام این مطالعات نمایان ساخت و به عنوان آخرین هدف از انجام این پژوهش نمی  می توان بارز نمودن تقش ارزیابی اثرات زیست محیطی در طرحهای توسعه منابع آب را ذکر نمود.

اثرات زیست محیطی بالقوه سدها

هنگامی که  صحبت از اثرات زیست محیطی به میان می آید به طور ناخوداگاه اذهان عمومی متوجه قطرات ناهمگونی ها، مشکلات و اثرات منفی می شود . در صورتی که اثرات متقابل سدها بر محیط زیست را می توان در دو مقوله اثرات مثبت و منفی جستجو نمود. اثرات مثبت هر سد به صورت تامین آب مورد نیاز کشاورزی، شرب وضعیت جوامع زیر دست سد، افزایش پوشش گیاهی ، رونق اقتصادی و اجتماعی و کاهش وابستگی مردم ناحیه بالا رفتن سطح زندگی مردم تولید انرژی سالم جلوگیری از خسارت سیل و ... به خوبی مشاهده می شود. در عمل اثرات زیست محیطی سدها امری بسیار پیچیده است. از این رو نمی توان بحث در موارد مختلف را به طور صریح و مطلق به صورت اثرات منفی تشریح نمود  ، بلکه بسته به موقعیت زمانی و مکانی اثرات متقابل  سد و محیط زیست متفاوت خواهد بود .

پاره ای از عوامل به  دلیل نحوه استفاده و بهره برداری، اثری به اهداف طرح ندارند برای نمونه در این سه برقابی آلودگی آب دریاچه به سموم و کودهای شسته شده بالا دست نمی تواند تعیین کننده باشد اما هنگامی که مصرف آب آشامیدنی مطرح باشد الودگی شیمیایی و بیولوژیکی تعیین کننده می گردد. به طور کلی می توان اثرات زیست محیطی سد را بدون انکه قضاوتی در مورد اثر منفی و یا مثبت آن داشت به شرح زیر خلاصه نمود.

الف- اثرات فیزیکی و شیمیایی

محیط زیست فیزیکی شیمیایی شامل ویژگی هایی از جمله زمین ، اب، اتمسفر و صدا می باشد. سد بی عنوان یک مانع در بستر رودخانه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی متفاوتی در محل سد، سراب و پایاب آن ایجاد می نماید. گاهی اوقات این اثرات در جهت بهبود وضع بهبود  وضع طبیعی است و در پاره ای از مواقع اثرات نا مناسب زیست محیطی را شامل می شود . اثرات فیزیکی و شیمیایی یک سد می تواند در هنگام اجرای ساختمان سد و یا دز زمان بهره برداری بدنه نماید.

ب- اثرات بیولوژیکی

 بخشی بیولوژیکی

بخش بیولوژیکی محیط  زیست شامل زندگی زیسمتندان غیر از انسان است اثرات بیولوژیکی سد بر محیط زیست در قالب مسائل عمده زیر خلاصه می شود:

-         اثر سد و دریاچه آن بر جامعه گیاهی

-         اثر سد و دریاچه آن بر جامعه حیوانی

-         اثر بر زیستگاه ها

اثرات اقتصادی – اجتماعی فرهنگی

در جهان  امروز اولین ملاک و معیار  برای توجیه یک طرح اقتصادی بودن آن است که به طور مسلم پیامدهای اجتماعی را نیز به همراه خواهد داشت. اما دومین معیاری که در اواخر قرن بیستم به عنوان  پایه ای جهت انتخاب و اجرای طرح ها پذیرفته شده است حفظ و حراست اکولوژی ناحیه طرح است بر اساس این دو معیار حد پذیرش طرح بر پایه توسعه پایدار قرار می گیرد اثرات زیست محیطی بر جوامع انسانی از اهمیت بسزایی برخوردارند زیرا همیشه پیامدهای مستقیم دارند بخش انسانی محیط زیست به علت پیچیدگی و عدم ثبات عکس العمل های انسانی به سختی قابل پیش بینی و جمع بندی است.

-         اثر بر سایر طرح های توسعه کشاورزی، صنعتی و خدماتی منطقه

-         اثر بر طرح   منطقه

-         اثر بر کاربری اراضی منطقه

موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

منطقه مورد مطالعه در غرب ایران در محدوده '40 ,  ^o  33  تا ' 53 ^o, 33  عرض شمالی و ' 17 ^o,47 تا ' 32 ^o, 47  طول شرقی در دامنه رشته کوه های زاگرس واقع شده که بخشی از حوزه آبریز رودخانه سیمره را شامل می شود. حوزه آبریز سیمره خود زیر حوزه ای از حوزه آبریز بزرگ رودخانه  کرخه می باشد که از نظر تقسیمات کشوری به استان های لرستان، ایلام، کرمانشاه و همدان تعلق دارد. رودخانه سیمره که سد کوران بوزان بر روی آن احداث خواهد شد در محدوده مخزن تا محور سد کوران  بوزان به گونه ای است که تقریبا در حد فاصل مرزی بین دو استان ایلام و لرستان قرار می گیرد. لازم به ذکر است که نام این سد از کوه کوران بوزان بر گرفته شده است. رودخانه سیمره که یکی از رودخانه های دائمی و از شاخه های اصلی رودخانه پر آب کرخه است، از دو شاخه اصلی قره سو و گاما سیاب تشکیل شده که پس از اتصال به یکدیگر تحت عنوان سیمره وارد دو استان لرستان و ایلام شده و به عنوان خط مرزی دو استان ایلام و لرستان محسوب می گردد. حوزه آبریز سیمره بین ' 8 ^o,33    تا '59 ^o, 34عرض شمالی و '23 ^o, 46 تا '11 ^o, 49 طول شرقی واقع شده است. جریان عمومی رودخانه گاماسیاب از شمال شرق به جنوب غرب به جنوب شرق می باشد . این دو رودخانه در حدود 70 کیلومتری جنوب شرقی کرمانشاه به یکدیگر می پیوندد

در زیر نمودار شماره 1-1 شبکه هیدروگرافی رودخانه های اصلی طرح را نشان میدهد

نمودار شماره 1-1- شبکه هیدروگرافی رودخانه های اصلی طرح تا محل سد کوران بوزان

وضعیت توپوگرافی منطقه مورد مطالعه

منطقه مورد مطالعه عمدتا کوهستانی بوده و ارتفاع بلندترین نقطه آن 2200 متر، ارتفاع  متوسط آن 1600 متر و مساحت آن تا محل پیشنهادی سد کوران بوزان 269 کیلومتر مربع (26907 هکتار ) می باشد.

محیط زیست فیزیکی منطقه

اقلیم

 اقلیم در مناطق شمال غرب منطقه مورد مطالعه نیمه مرطوب است که به تدریج  با حرکت به سوی شرق، مرکز و جنوب به اقلیم نیمه خشک میانه تبدیل می گردد.

بارندگی

ریزش های جوی یکی از مهم ترین عوامل اقلیمی می باشند که نوع مقدار و شدت آنها برای مناطق مختلف و ماه های مختلف سال متفاوت است. جدول شماره 1 متوسط بارندگی سالانه در ایستگاه های هیدرومتری حوزه آبریز پیشنهادی را در یک دوره آماری 40 ساله (38-1337 لغایت 78-1377) نشان می دهد. بیشترین میزان بارندگی با 8/17 در  از بارش سالانه در اسفند ماه و ماه های فروردین و اذر به ترتیب میزان 9/14 و 8/14 درصد  از بارش راب ه خود اختصاص می دهند به طور کلی ورود 96 درصد از بارش سالانه مربوط به ماه های آبان تا اردیبهشت ماه بوده است در منطقه مورد مطالعه فصل خشک تقریبا از اواخر اردیبهشت ماه آغاز و تا اوایل ابان ماه ادامه می یابد.

جدول شماره 1-1 متوسط بارندگی سالانه در زیر حوزه آبریز سیمره

ردیف	نام حوزه آبریز- ایستگاه هیدرومتری	مساحت حوزه آبریز (کیلومتر مربع)	متوسط بارندگی سالانه (میلیمتر)	حجم ناشی از بارندگی (میلیون متر مکعب)
1	گاما سیاب- پل چهر	1048	445	4665
2	قره سو- قره باغستان	5265	480	2530
3	سیمره- هلیلان (سرکوران بوزان)	19904	459	9140
4	سیمره – تنگ سازان	20058	458	9198

دما

دمای هوا بر اساس ایستگاههای سینوپتیک و کلیماتولوژی سازمان هواشناسی و ایستگاه های تبخیر سنجی وزارت نیرو اندازه گیری گزارش شده است. در محدوده مطالعاتی گرمترین ماه های مرداد و تیر و سردترین ماهها دی و بهمن می باشند. در محل سد، حداکثر مطلق سالانه دما 49 درجه سانتیگراد در تیرماه حداقل مطلق سالانه دما 10- درجه سانتیگراد در دی ماه ، متوسط سالانه 5/24 و متوسط ماهانه 5/16 درجه سانتی گراد می باشد.

 جدول شماره 2 پارامتر پنجگانه دما در محل سد را نشان می دهد.

باد

در داخل حوزه آبریز مورد مطالعه ایستگاه سینوپتیک کرمانشاه  قرار داد. در ایستگاه کرمانشاه که دارای دوره 47 ساله آماری است (1951 لغایت 1997)، متوسط سرعت باد 5/2 متر بر ثانیه می باشد که از 9/1 (آبان) تا 1-3 متر بر ثانیه (فروردین و اردیبهشت) متغیر است. جهت باد غالب عمدتا از غرب به شرق است و سرعت شدید ترین باد 9/30 متر بر ثانیه بوده که از سمت شرق، جنوب شرق به غرب، شمال غرب وزیده است.

هیدرولوژی و رسوب

آبدهی

جهت بررسی و برآورد رودخانه های طرح از نتایج اندازه گیری ایستگاههاس اصلی استفاده شده است که نتایج محاسبات متوسط ابدهی در ایستگاهای هیدرومتری و محور سد در دوره آماری شاخص در جدول (3) ارائه شده است.

سیلاب و رسوب

مقادیر دبی های حدااکثر لحظه ای با دوره بازگشت های مختلف در ایستگاه های واقع در حوزه آبریز در جدول شماره (4) درج و ارائه گردیده است.

بار رسوبی رودخانه که متوسط جریان آب حمل می شود از دو قسمت بار مطلق و بار بستر تشکیل می گرددو با رسانیدن مواد رسوبی با توجه به کل بار مواد معلق و بستر در ایستگاه های هیدرومتری طرح براورد شده است . نتایج محاسبات نشان میدهد کل بار رسوبی در سال در محور سد 7357962 تن و حجم رسوبات 50 سالع آن 6/306 میلیون متر مکعب تخمین زده شده است. جدول شماره (5) مقادیر بار رسوبی در زیر حوزه های حوزه ابریز سیمره را نشان می دهد.

جدول شماره 4- مقادیر سیلاب حداکثر لحظه ای با دوره بازگشت های مختلف در زیر حوزه های حوزه آبریز سیمره (m3/s)

دوره برگشت (سال) موقعیت	2	5	10	20	50	100	1000	1000
قره سو-ایستگاه هیدرومتری قره باغستان	227	454	653	880	1232	1541	2886	4883
گاماسیاب-ایستگاه هیدرومتری پل چهر	320	538	799	1018	1497	1890	3924	7557
سیمره ایستگاه هیدرومتری هلیلان (سدکوران بندان)	420	731	1012	1348	1902	2422	5045	9970
سیمره – تنگ سازنن	748	1322	1810	2366	3230	3997	7442	12896

جدول شماره 5- مقادیر بار رسوبی در زیر حوزه های حوزه آبریز سیمره

موقعیت	متوسط بار رسوبی کل (تن در سال)	جمع رسوبات 50 ساله (میلیون متر مکعب)
قره سو – قره باغستان	1215462	51
گاماسیاب-پل جهه	3488804	145
سیمره-هیلان (سدکوران بوزان)	7357962	307
سیمره-تنگ سازین	7521524	376

کیفیت منابع آب سطحی از نظر شرب و کشاورزی

به منظور شناخت وضعیت کیفی منابع آب سطحی، از نتایج تجزیه شیمیایی نمونه های آب در ایستگاه های قره باغستان، پل چهر، هلیلان و تنگ ؟ استفاده شده است. خلاصه نتایج به دست آمده از آزمایش های نمونه های آب و تطبیق آنها با نمودارهای استاندارد کیفی ویلکوکس و شولر به ترتیب برای مصارف آب در کشامندیو شرب هیچگونه محدویتی ندارد. براساس نمودار استاندارد ویلکوکس نمونه های اندازه گیری شده در ایستگاه های هیدرو متری طرح در کلاس  قرار دارد و همچنین از نظر شرب براساس نمودار شولر، نمونه های اندازه گیری شده در کلاس خوب قرار می گیرند.

کیفیت شیمیایی آب در محل سد کسوران بوزان

با عنایت به این که محل سد کوران یوزان اختلاف چندانی با محل ایستگاه هیدرومتری هلیلان ندارد و از طرفی شانه مهمی در حد فاصل محل سد و ایستگاه به جریان رودخانه اضافه نمی شود، بنابراین پارامترهای کیفیت شیمیایی آب که شامل آینونها  و کایتونها می باشد، در محل ایستگاه هیدرومتری هلیلان برای محل سد کوران بوزان در نظر گرفته شد است. نتایج بررسی نشان می دهد که تغییرات باقیمانده خشک (TDS) در طول دوره آمار برداری از 165 تا 445 میلیگرم در لیتر مشاهده شده و در عین حال میزان هدایت الکتریکی (EC) از 225 تا 695 میکرو مهوس بر سانتیمتر در نوسان است. شایان ذکر است بعد از الحاق دو شاخه قره سو و کاماسیاب چشمه های آب گرم که بیشتر سولفاته می باشد به رودخانه سمیره اضافه می شود. با توجه به این مسئله انتظار می رود یون  از حد فاصل ایستگاههای هیدرومتری پل چهل و قره باغستان تا محل ایستگاه هلیلان افزایش یابد.

کیفیت منابع آب زیر زمینی منطقه از نظر شرب و کشامندی

به طور کلی در حوزه آبریز سیمره به دلیل وسعت کم نواحی دشتی، از نظر تشکیل لایه آبرار ضعیف بوده و فاقد پتانسیل های قابل توجه آب زیر زمینی است. بهره ؟ از منابع آب زیرزمینی در مجموع توسط 147 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق، 46 رشته قنات و 310 دهنه چشمه صورت می گیرد. کل تخلیه سالانه چاههای عمیق و نیمه عمیق نواحی دشتی 3/54 میلیون متر مکعب است که تنها میزان آن در دست اسلام آباد با 5/20 میلیون متر مکعب قابل توجه می باشد. تعداد قابل توجهی از نواحی دشتی این حوزه فاقد چاه است.

تخلیه سالانه چشمه ها 89/306 میلیون مترمکعب است که نشان دهنده سهم بالای این منابع در تامین آب مناطق دشتی است. تخلیه سالانه قنوات 14/16 میلیون متر مکعب است که نقش چندانی در تامین آب مورد نیاز نواحی دشتی برعهده ندارند.

کیفیت آبهای زیر زمینی در منطقه تحت تاثیر تشکیلات زمین شناسی و تبخیر از سطح سفره، تنزل می نماید. در دشتهای سیمره، چرداول تشکیلات شور و گچی به صورت محدود در پاره ای نقاط وجود داشته و قسمت عمده کاهش کیفیت آب زیرزمینی در اثر تبخیر از سفره در مناطق پست صورت می گیرد. از نظر شرب، آبهای زیر زمینی منطقه مناسب و یا تا حد قابل قبول ارزیابی گردیده و به جز در مناطق محدودی از دشتها که کیفیت آب نامطلوب می باشد، از نظر شرب، آبها دارای محدودیت جزئی است. از لحاظ مصرف کشاورزی طبق طبقه بندی ویلکوکس آبهای دشتها C2S1 طبقه بندی گردیده است و تنها در نواحی محدودی در برخی دشتها آب زیر زمینی جهت مصارف کشاورزی از نظر املاح دارای محدودیت می باشد.

محیط زیست بیولوژیکی

زیستگاه رودخانه

محیط آبی رودخانه، حواشی مربوط با گونه های درختی و درختچه ای گوناگون و بخش های جزیره ای است که مجموعاً زیستگاه رودخانه ای را تشکیل می دهند. ترکیبی از محیط آبی و خشکی و ؟ بین تنوع زیستی خاصی را ایجاد نموده که با هیچکدام از زیستگاه ها از نظر قابلیت و توان اکولوژیک قابل مقایسه نیست. جلب پرندگان در پوشش گیاهی مناطق اطراف آب، جذب و پالایش بیولوژیک در رسوبات ثابت شده حواشی رودخانه و ایجاد زیستگاه های جانوران کنار آبزی از مشخصات عمومی زیستگاه رودخانه ای است. بخش اعظم از فون زیستگاه جانب رودخانه ای در این زیستگاه حضور دارد. مضافاً بر این که ماهیان و تعداد زیاد توی از دوزیستان، فون بارز رودخانه را تشکیل می دهند.

محیط زیست اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی

منطقه مطالعاتی مطرح سه مخزنی و نیروگاه برقابی کوران بوزان از لحاظ تقسیمات سیاسی و آماری در محدوده شهرستان کوهدشت از استان لرستان و شیروان و چرداول از استان ایلام واقع شده است. مخزن این سه به طور مشخص در محدوده دهستان های کوهدشت شمالی از بخش مرکزی شهرستان کوهدشت و زردلان از بخش هلیلان شهرستان شیروان و چرداول واقع شده است. شهرستان کوهدشت با مرکزیت شهر کوهدشت در غرب استان لرستان و شهرستان شیروان و چرداول با مرکزیت شهر سرآبله در شمال شرقی استان ایلام واقع شده است.

فصل دوم –مروری بر قوانین و مطالعات زیست محیطی

قوانین، مقررات و ضوابط زیست محیطی در جهان

لئوپولد اولین فردی بود که افکار آمالیش سرزمین را در سرداشت و آمریکا اولین کشوری بود که قوانینی در این مورد در کنگره به تصویب رساند و تصویب کرد که باید برای طرحهای توسعه ای که بیش از پانصد هزار دلار هزینه در بردارند، ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) انجام گیرد.

به عبارتی در اواخر دهه 1960 ایالات متحده آمریکا ارزیابی را به عنوان مجوز اجرای پروژه های عمرانی پذیرفت و براساس قانون سیاست زیست محیطی ملی (NEPA)[3] این کشور که در سال 1969 وضع گردید سازمانها و موسسات موظف گردیدند که قبل از اجرای هر پروژه، اثرات زیست محیطی آن را مورد بررسی قرار دهند. براین اساس چنانچه پروژه ای دارای احتمال پدید آوردن اثرات سو بر محیط زیست است، ناگزیر به تهیه گزارش اثرات زیست محیطی می باشد. پس از تصویب این قانون، کشورهای مختلف جهان به اقتضا قوانین و ارزشهای اجتماعی خویش قوانین مشابهی را مورد تصویب قرار دادند. این قوانین در سالهای 1971 در جمهوری فدرال آلمان، در 1972 در سوئد، در 1973 در انگلستان و کانادا، در 1974 در استرالیا و دانمارک و در 1976 در فرانسه ارزیابی را به عنوان یک اصل پذیرفتند. در اواخر سال 1970 مطالعات تحقیقاتی اولیه در زمینه ارزیابی در هلند انجام گرفت که منجر به ارائه طرحهای پیشنهادی جهت معرفی یک سیستم ارزیابی رسمی گردید. در سال 1979 طرحهایی به پارلمان هند ارائه شده و در سال 1986 قانون ارزیابی اثرات زیست محیطی به صورت مستقلی از جامعه اقتصادی اروپا اعلام گردید.

قانون حمایت محیط زیست در سال 1974 در استرالیا مورد تصویب قرار گرفت و مانند قانون سیاست زیست محیطی ملی آمریکا فقط تحت امتیارات مسئولین مرکزی و مستقل از روندهای موجود بوده است. قوانین ارزیابی این کشور بوسیله یکسری اقدامات و مقررات اجرایی مورد حمایت قرار می گیرد. در نیوزیلند قانون مدیریت منابع در سال 1991 ارزیابی را معرفی نموده است. یکی از موسساتی که صدیقا بر الزام ارزیابی تاکید داشته است, مرکز مطالعات زیست محیطی (CEHA)1 وابسته به بخش شرقی مدیترانه 2(EMRO) سازمان بهداشت جهانی است که در سال 1985 تشکیل گردیده است. ایران و سایر کشورهای بخش مدیترانه شرقی سازمان بهداشت جهانی در این مرکز (که در امان پایتخت اردن قرار دارد) عضویت دارند. در کمیسیون اقتصادی – اجتماعی آسیا و اقیانوسیه (ESCAP)3 وابسته به سازمان ملل از دهه 1970 چندین اجلاس برای ارتقای مسائل مربوط به ارزیابی تشکیل گردیده است. کنفرانس محیط زیست و توسعه که در ژوئن سال 1992 از طرف سازمان ملل متحد در شهر ریودو رانیرو (برزیل) برگزار گردید، در اصول مختلف بیانه نهایی اش به انحا مختلف بر حفظ محیط زیست و همکاری مردم و مسئولین در سطح ملی و بین المللی تاکید نموده است. علی رغم وضع قوانین مربوط به انجام ارزیابی در کشورهای پیشرفته صنعتی و برخی از کشورهای جهان سوم هنوز بسیاری از ممالک جهان فاقد قوانین و مقررات جرمی و یا منسجمی در این زمینه می باشند در این بخش به برخی از نهادهای بین المللی که جهت ارزیابی اثرات زیست محیطی سدها و تاسیسات وابسته به آن الگوهایی ارائه داده اند به طور خلاصه اشاره می شود.

قوانین و مقررات زیست محیطی در ایران

تدوین اصول و قواعد الزام آور زیست محیطی به تدریج موجب توسعه حقوق محیط زیست چه در ابعاد ملی و چه در سطوح بین المللی گردیده است و امروزه حقوق محیط زیست و قوانین و مقررات زیست محیطی یکی از مهم ترین ابزار و عوامل محیط زیست و حفاظت در منابع آن محسوب می شود. هرچند نمی توان انتظار داشت اجرای قوانین محیط زیست تمام مشکلات و معظلات زیست محیطی را حل نماید.

چرا که نقش عوامل دیگر از قبیل آگاه سازی و تنویر افکار عمومی و نهادینه کردن این مقوله در فرهنگ و رفتارهای اجتماعی بسیار مهم و چشمگیر می باشد. در کشور ما سابقه قانونگذاری زیست محیطی به معنای خاص آن از سه دهه تجاوز نمی کند ولی طی این مدت قوانین و مقررات و مصوبات جامعی در این زمینه تصویب و به موارد اجرا گذاشته شده است.

در سال 1350 براساس ماده 4 قانون تجزیه تشکیلات و تعیین وظایف سازمان های وزارت کشاورزی و منابع طبیعی و انحلال وزارت منابع طبیعی مصوب 12/11/1350، نام سازمان شکار بانی و نظارت بر صید به سازمان حفاظت محیط زیست و نام شورایعالی شکاربانی و نظارت بر صید به شورایعالی حفاظت محیط زیست تبدیل شده و امور حفاظت محیط زیست از جمله پیشگیری و ممانعت از هرگونه اقدام که منجر به آلودگی یا تخریب محیط زیست کشور, از اختیارات و وظایف این سازمان محسوب گردید. از آن تاریخ تا به حال قوانین و آیین نامه های اجرایی متعددی به تصویب رسیده اند که در ذیل به اجمال به چند مورد از آنها که مرتبط با عنوان هستند اشاره می شود:

مهمترین محمل و جایگاه قانونی حفاظت محیط زیست در ایران اصل پنجاهم قانون اساسی (مصوب سال 1358) می باشد که بر طبق این اصل حفاظت محیط زیست یک وظیفه عمومی تلقی می گردد و فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، اکیداً ممنوع است.

بر طبق ماده 6 از قانون حفاظت بهسازی محیط زیست مصوب 28/3/1353 و اصلاحیه 24/8/1371، سازمان حفاظت محیط زیست دارای اختیار زیر می باشد که به طور خلاصه در ذیل بدان اشاره می شود.

-انجام دادن تحقیقات و بررسی های علمی و اقتصادی در زمینه حفاظت و بهبود و بهسازی محیط زیست و جلوگیری از آلودگی و برهم خوردن تعادل محیط زیست از جمله تغییراتی که تاسیسات و مستحدتات مختلف در وضع فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک خاک، ‌آب و هوا ایجاد می نمایند و این تغییرات سبب دگرگونی وضع طبیعی می گردند.

همچنین سدها و سازه های آبی دیگر در سه بخش زیر ملزم به تهیه گزارش ارزیابی زیست محیط می باشند:

1-سدها با ارتفاع بیش از 15 متر و یا دارای ساختارهای جنبی بیش از 40 هکتار و یا مساحت دریاچه بیش از 400 هکتار.

تبصره 1: سدهای باطله (نگهداشت مواد آلوده) در هر اندازه شامل ارزیابی زیست محیطی می باشند.

2-دریاچه های انسان ساخت در مساحت بیش از 400 هکتار.

تبصره 2: اندازه دریاچه های پرورش آبزیان در مقیاس کوچکتر از 400 هکتار.

3-طرح ها و پروژه های آبیاری و زهکشی در وسعت بیش از 5000 هکتار.

کمیسیون بین المللی سدهای بزرگ (ICOLD)1

ICOLD یا کمیسیون بین المللی سدهای بزرگ که هیچگونه وابستگی به سازمانهای دولتی کشورها ندارد، از تخصص بالای تعداد زیادی از متخصصین علمی در زمینه های آبی و اختصاصاً در زمینه سدهای بزرگ برخوردار است. این متخصصین از بین کشورهای مختلف جهان، از جمله کشورهای صنعتی، کشورهای در حال توسعه و کشورهای فقیر انتخاب شده اند و در زمینه های مختلف نظیر: مسائل فیزیکی، شیمیائی، بهداشتی، بیولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی، مسائل مربوط به توسعه، طراحی سازه های آبی و مسائل مربوط به آن از جمله هیدرولوژی، هیدرولیک، زمین شناسی و ژئوفیزیک از نظریات آنها استفاده شده است.

در واقع ICOLD برای تعیین اثرات سازه های آبی نظر سدهای بزرگ بر محیط، یک ماتریس را پیشنهاد می کند با تهیه فهرستی از عوامل موثر که ممکن است به صورت کمی و یا کیفی بیان شوند، به ارزیابی اثرات آنها در هر بخش از محیط زیست می پردازد. دستورالعمل ICOLD در مورد سدهایی که در مراحل طراحی، ساخت و یا بهره برداری هستند، قابل اعمال است. هزینه که ممکن است در سدهای ساخته شده، مسائل نامناسب زیست محیطی قابل علاج نبوده و یا هزینه های کنترل و یا کاهش اثرات نامناسب زیست محیطی بسیار زیاد و غیر قابل تحمل باشد.

فصل سوم – مواد و روشها

تعیین فاکتورهای زیست محیطی

ریز فعالیتهای یک پروژه می تواند اثرات زیست محیطی بالقوه متفاوتی داشته باشد. در این مرحله بخشهای عمده محیط زیست که می توانند از ریز فعالیتهای پروژه متاثر شوند مانند بخشهای فیزیکو شیمیایی (بخشهای بی جان مانند زمین، آب، اتمسفر، صدا)، بخش بیولوژیکی (بخشهای زنده غیر از انسان یعنی زندگی گیاهان و جانوران و همچنین پراکنش و تراکم گونه های مختلف، جوامع و زیستگاه ها) و بخش محیط زیست انسانی (اعم از اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی) تهیه گردید. فهرست اجزای زیست محیطی قابل تغییر است و دست ارزیاب برای اضافه کردن برخی از اجزای زیست محیطی به ماتریس باز است. (سازمان محیط زیست مالزی، 1988) با توجه به این مسئله و همچنین بازدید از منطقه که نقش مهمی در تشخیص محیط زیست تحت تاثیر دارد، در رابطه با پروژه سد و نیروگاه برقابی کوران بوزان 60 فاکتور زیست محیطی برای مراحل ساخت و بهره برداری از نیروگاه تعیین گردید که این فاکتورها در برخی موارد مشترک می باشند.

در ذیل 60 فاکتور زیست محیطی مورد استفاده در ماتریس پروژه سد سازی که فاکتورهای مورد استفاده در ماتریس پروژه نیروگاه از آنها برگرفته شده اند، ارائه می گردد.

فاکتورهای زیست محیطی

-ژئوفیزیکی: شامل زمین – خواص فیزیکی خاک – فرسایش و لغزش – لرزه خیزی –ثبات شیبها – سیلاب –رسوبگذاری

-آب: جریان رودخانه – کیفیت آب رودخانه – نیاز آبی رودخانه در پایین دست – توان خودپالایی رودخانه- هیدرولوژی رودخانه – کیفیت آبهای زیرزمینی – تغذیه آبهای زیززمینی – لایه بندی حرارتی – خوراکوری آب – فرسایش آبی – مورفولوژی رودخانه

-هوا: میکروکلیما – کیفیت هوا

-آلودگیها: آلودگی خاک – آلودگی آب – آلودگی هوا – آلودگی صدا.

-گیاهی: پوشش گیاهی حاشیه دریاچه – زیستگاههای گیاهان – اراضی کشاورزی و مرتعی – گونه های گیاهی دارای ارزش اقتصادی و اکولوژیک – گونه های گیاهی در معرض تهدید – سیمای ویژه طبیعی – گونه های گیاهی بومی.

-جانوری: تنوع و پارکنش پستاندارن – تنوع و پراکنش پرندگان – تنوع و پراکنش خزندگان و دوزیستان – تنوع و پراکنش آبزیان – زیستگاههای آسیب پذیر – مهاجرت آبزیان – مهاجرت جانوران خشکی زی – گونه های جانوری دارای ارزش اقتصادی و اکولوژیک – گونه های جانوری در معرض تهدید – گونه های جانوری بومی – ظرفیت برد زیستگاه.

-اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی: منظر و منظره – جابجایی سکنه – اشتغال و کاریابی – درآمد – مهاجرت – ارزش زمین – مالکیت زمین – کشاورزی، دامپروری – بازرگانی، خدمات، صنعت – ارتباطات و حمل و نقل – پذیرش اجتماعی و امنیت – فرهنگ جوامع بومی – طرحهای توسعه آتی- جابجایی جاده ها – شاخص های بهداشتی – شاخص های آموزشی – امراض مهم – توریسم.

چگونگی ارزشگذاری اثرات و پیامدهای زیست محیطی در ماتریس بر هم کنش پس از تعیین ریز فعالیتها و فاکتورهای زیست محیطی به منظور تعیین بر هم کنش و اثر متقابل فعالیتها بر فاکتورهای زیست محیطی از معیار پیشنهادی دکتر مخدوم استفاده گردید. یعنی پس از تعیین وجود یا عدم وجود اثر، هرگاه ریز فعالیتی از پروژه بر روی یک فاکتور زیست محیطی اثر داشته باشد، به سلول مربوطه ارزشهایی کمی از  تا  به ترتیب اهمیت داده شده است. به این صورت ارزشهای کیفی به کمی تبدیل می گردند. معیار فوق الذکر در جدول ذیل ارائه شده است. لازم به یادآوری است که در صورت نداشتن اثر متقابل ریز فعالیت پروژه و فاکتور زیست محیطی، سلول برخورد در ماتریس خالی گذاشته شده است. به عبارتی ارزش صفر به سلول برخورد تعلق گرفته است.

اثرات و پیامدهای زیست محیطی سد مخزنی کوران بوزان در مراحل ساخت و بهره برداری

با توجه به معیارهای موجود و میانگین رده بندی ستونها و ردیف ها، اثرات و پیامدهای زیست محیطی سد و نیروگاه برقابی کوران بوزان در چهار بخش زیر شرح داده می شوند:

-اثرات مثبت

-اثرات منفی

-پیامدهای مثبت

-پیامدهای منفی

اثرات مثبت هر ریز فعالیت بر محیط زیست منطقه

در این بخش کلیه جنبه های مثبت طرح اعم از ناچیز تا بسیار زیاد در مراحل ساخت و بهره برداری مورد بررسی قرار می گیرد. باید توجه داشت که بطور کلی آثار و پیامدهای مثبت پس از تصویب پروژه جهت تایید موثر است از 52 فعالیت عمده انتخاب شده مربوط به طرح توسعه، تعداد 22 فعالیت (3/42) دارای اثرات سودمند بر محیط می باشند که براساس میانگین رده بندی به طبقات زیر تقسیم می شوند:

با سودمندی بسیار زیاد: طرح فاقد این نوع اثر (با میانگین رده بندی 5+ ال 1/ 4 +) می باشد. به عبارتی فعالیتی که دارای این کیفیت اثر باشد شناسایی نگردید.

با سودمندی زیاد: کنترل رسوب و فرسایش تنها فعالیتی است که دارای اثراتی با سودمندی زیاد (با میانگین رده بندی 4+ تا 1/ 3 +) می باشد. کنترل رسوب و فرسایش که می تواند در حین ساخت و یا در زمان نگهداری و بهره برداری به روشهای مختلف فیزیکی، شیمیایی و یا بیولوژیکی انجام شود با تاثیرات مثبت بر فرسایش و لغزش، ثبات شیبها، جلوگیری از رسوبگذاری و سیلاب و فرساش آبی و تاثیر بر پوشش گیاهی حاشیه دریاچه، زیستگاههای گیاهان و … اثرات سودمند زیادی در محیط باقی می گذارد.

با سودمندی متوسط: 6/9 درصد از فعالیتها شامل تخلیه کننده های تحتانی، کنترل سیلاب، لایروبی، آبخیزداری و همچنین اسکان مجدد از فعالیتهای طرح با سودمندی متوسط (با میانگین رده بندی 3+ تا 1/2 +) به شمار آمده و اثراتی با سودمندی متوسط بر محیط باقی می گذارند. تخلیه کننده های تحتانی با کاهش رسوبات مخزن و کمک به جریان آب رودخانه و افزایش طول عمر مفید مخزن، فعالیتی با سودمندی متوسط محسوب می شود.

با سودمندی ضعیف: 4/15 درصد از کل فعالیتها و 38 درصد از فعالیتهای دارای اثرات سودمند، بر محیط اثرات سودمند ضعیف بر جای می گذارند. این فعالیتها شامل جاده سازی و ابنیه فنی، سیستم دفع فاضلاب، تامین نیروی انسانی در مراحل ساخت و بهره برداری، تامین آب و بهره برداری از سد، ماهیگیری و ورزشهای آبی و آبزی پروری (با میانگین رده بندی 2 + تا 1/1 +) می باشند. اثرات سودمند جاده سازی و ابنیه فنی، تامین نیروی انسانی، تامین آب و بهره برداری از سد و ماهیگیری و ورزشهای آبی عمدتاً در بخش محیط زیست انسانی خلاصه می شود.

با سودمندی ناچیز: 4/15 درصد از فعالیتهای نیز دارای اثرات با سودمندی ناچیز هستند که این فعالیتها مربوط به شبکه مخابراتی، بتن ریزی، پرده آب بند، سرریزها، وجود سد، آب بندی مخزن، بهره برداری از جاده و پل و توسعه توریسم می باشد.

خنثی: هیچ فعالیتی با میانگین صفر در ماتریس وجود ندارد. این بدان معنی است که هیچ ریز فعالیتی بطور منفرد بر روی محیط زیست منطقه بدون اثر نمی باشد.

اثرات منفی هر ریز فعالیت بر محیط زیست منطقه

در این بخش کلیه جنبه های منفی طرح اعم از ناچیز تا بسیار زیاد در مراحل ساخت و بهره برداری مورد بررسی قرار می گیرد. از 52 فعالیت عمده انتخاب شده مربوط به طرح توسعه، تعداد 30 فعالیت (7/57) درصد دارای اثرات تخریبی بر محیط می باشند که براساس میانگین رده بندی به گروههای زیر تقسیم می شوند:

با تخریب بسیار زیاد: طرح فاقد این نوع اثر (با میانگین رده بندی 5- ال 1/ 4 -) می باشد.

با تخریب زیاد: در این طرح توسعه هیچگونه فعالیتی با چنین کیفیت اثری (با میانگین رده بندی 4- تا 1/ 3 -) شناسایی نشد.

با تخریب متوسط: 7/7 درصد از فعالیتها شامل چهار فعالیت انفجار، انباشت زباله و نخاله، جنگل تراشی و دفع فاضلاب بهداشتی و صنعتی اثرات تخریبی متوسط (با میانگین رده بندی 3- تا 1/2 -) در بردارند. انفجارها با تاثیرات شدید بر روی شکل زمین، خواص فیزیکی خاک، فرسایش و لغزش، ثبات شیبها، آلودگیها، پوشش گیاهی، سیمای ویژه طبعی و حیات وحش منطقه اثرات مخرب خود را بر جای می گذارند. عمده ترین فاکتورهای زیست محیطی که اثرات تخریبی فعالیتهای جنگل تراشی و انباشت زباله و نخاله را متحمل خواهند شد، پوشش گیاهی و حیات وحش منطقه است. همچنین دفع فاضلاب بهداشتی و صنعتی با ایجاد آلودگیهای آب و خاک و اثر بر کیفیت آب رودخانه و آبهای زیرزمینی تاثیرات مخرب در محیط باقی می گذارد.

با تخریب ضعیف: با توجه به میانگین رده بندی (2- تا 1/1 -) در حدود 2/21 درصد از فعالیتهای بر محیط زیست محدوده مطالعاتی دارای اثر تخریبی ضعیف هستند. این فعالیتها شامل تصرف اراضی، خاکبرداری و خاکریزی و سنگبری، انحراف جریان رودخانه، تونلها و کانالهای انحراف آب، برداشت منابع قرضه از رودخانه، حمل و نقل وسایل و تجهیزات، رفت و آمد کارگران، انباشت مواد حفاری، محوطه سازی، رها سازی آب و کمپ بهره برداری می باشند. باید یادآوری شد که این اثرات به دلیل تخریب ضعیف جزو اثرات مهم محسوب نمی شوند.

 با تخریب ناچیز: 8/28 درصد از ریز فعالیتهای پروژه با توجه به میانگین رده بندی (1- تا 0) بر محیط زیست منطقه دارای اثر تخریبی ناچیز هستند. به دلیل ناچیز بودن اثرات تخریبی این فعالیتها و توجه عمده به اثرات تخریبی زیاد و بسیار زیاد در امر ارزیابی اثرات توسعه، از ذکر این موارد خودداری شده است.

 پیامدهای مثبت پروژه بر هر فاکتور زیست محیطی

از 60 فاکتور انتخاب شده که محیط زیست محدوده مطالعاتی را نشان می دهند 17 فاکتور دارای قابلیت دریافت پیامدهای سودمند در منطقه هستند که با توجه به میانگین رده بندی به گروههای زیر دسته بندی شده اند:

با سودمندی بسیار زیاد: پروژه دارای تنها یک پیامد بسیار سودمند می باشد و میکروکلیما فاکتور زیست محیطی است که این پیامد را نشان می دهد. وجود سد و آبگیری مخزن آن با تاثیرات مثبت خود بر میکروکلیمای منطقه موجد این پیامد هستند.

با سودمندی زیاد: با توجه به میانگین رده بندی (4+ تا 1/3+). پروژه فاقد پیامدی با این کیفیت بر فاکتورهای محیط زیست است.

با سودمندی متوسط: این پروژه بر فاکتورهای اشتغال و کاریابی، درآمد، ارزش زمین، بازرگانی و خدمات و صنعت، طرحهای توسعه آتی، شاخص های آموزشی و توریسم (67/11 درصد پیامدها) دارای پیامدهای با سودمندی متوسط است. همانگونه که مشاهده می شود تمامی این فاکتورها از فاکتورهای اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی محسوب می شوند.

با سودمندی ضعیف: 10 درصد از کل فاکتورهای زیست محیطی محدوده مطالعاتی شامل شاخص های بهداشتی، فرهنگ جوامع بومی، ارتباطات و حمل و نقل، مهاجرت، تغذیه آبهای زیززمینی و سیلاب بر اثر فعالیتهای پروژه در مراحل ساخت و بهره برداری بهبود می یابند.

 با سودمندی ناچیز: فرسایش آبی، پذیرش اجتماعی و امنیت و امراض مهم از فاکتورهایی هستند که بر اثر فعالیتهای پروژه بهبودی کم و ناچیزی را نشان می دهند. این فاکتورهای زیست محیطی 5 درصد فاکتورهای را شامل می شوند.

خنثی: میانگین رده بندی در مورد فاکتورهای مهاجرت آبزیان و تنوع و تراکم پرندگان نشانگر این است که فعالیتهای پروژه بر این دو فاکتور بدون تاثیر هستند. صفر به معنی آن نیست که هیچ فعالیتی از پروژه بر روی فاکتور زیست محیطی مورد نظر تاثیری ندارد بلکه نشانگر این مسئله است که تاثیرپذیری آن از فعالیتهای مختلف پروژه به گونه ای بوده که میانگین آنها صفر گردیده است.

پیامدهای منفی پروژه بر هر فاکتور زیست محیطی

از 60 فاکتور انتخاب شده تحت تاثیر پروژه 43 فاکتور دریافت پیامدهای تخریبی در منطقه هستند که با توجه به میانگین رده بندی به گروههای زیر دسته بندی شده اند:

با تخریب بسیار زیاد: این پیامد در مراحل ساخت و بهره برداری طرح بروز نخواهد کرد.

با تخریب زیاد: هیچ فاکتور زیست محیطی بر اثر این پروژه با توجه به میانگین رده بندی (4- تا 1/3-) متحمل چنین پیامد تخریبی نخواهد بود.

با تخریب متوسط: جابجایی جاده ها، مهاجرت جانوران خشکی زی، تنوع و تراکم پستانداران، مورفولوژی و جریان آب رودخانه، لرزه خیزی و خواص فیزیکی خاک از فاکتورهایی می باشند که براثر فعالیتهای مختلف پروژه دچار تخریب متوسط می گردند. این نوع پیامد 67/11 درصد پیامدها را شامل می شود.

باتخریب ضعیف: 3/33 درصد از فاکتورهای زیست محیطی تحت تاثیر پیامدهای با تخریب ضعیف قرار می گیرند. به عبارتی از 60 فاکتور زیست محیطی، 20 فاکتور دچار چنین پیامدی می گردند. این فاکتورهای شامل موارد زیر می باشند:

جابجایی سکنه، منظره، ظرفیت برد زیستگاه، گونه های جانوری اعم از جانوران بومی، گونه های نادر و در معرض تهدید و گونه های دارای ارزش اقتصادی و اکولوژیک، تنوع و تراکم خزندگان و دوزیستان، زیستگاههای حساس و آسیب پذیر، گونه های گیاهی اعم از گیاهان بومی، گیاهان نادر و دارای ارزش اقتصادی، سیمای ویژه طبیعی و زیستگاههای گیاهان، آلودگیهای آب و خاک، کیفیت آبهای زیر زمینی و توان خودپالایی رودخانه، نیاز آبی رودخانه در پایین دست، رسوبگذاری و شکل زمین.

با تخریب ناچیز: 20 درصد از فاکتورهای زیست محیطی منطقه مطالعاتی تحت تاثیر پیامدهای با تخریب ناچیز قرار می گیرند. به عبارتی از 60 فاکتور زیست انتخابی 12 فاکتور متحمل چنین پیامدی خواهند شد. از جمله این فاکتورهای تنوع و تراکم زیست محیطی آبزیان است که با اتخاذ تدابیر صحیح و مدیریت آنها و آبزی پروری قابل رفع شدن است. در مجموع این پیامدها قابل صرف نظر هستند و از ذکر آنها خودداری می گردد.

اثرات و پیامدهای زیست محیطی نیروگاه برقابی کوران بوزان در مراحل ساخت و بهره برداری

اثرات مثبت هر ریز فعالیت بر محیط زیست منطقه

با سودمندی بسیار زیاد: طرح فاقد این نوع اثر می باشد.

با سودمندی زیاد: تامین انرژی برق

با سودمندی متوسط: بهره برداری از پست و خط انتقال نیرو، بهره بردرای از نیروگاه

با سودمندی ضعیف: نصب و راهبری مولد برق

 با سودمندی ناچیز: بتن ریزی، جاده های دسترسی، توربین ها و ژنراتورها، ترانسفورماتورها، پست انتقال نیرو، خط انتقال نیرو، اشتغال کارگران، تامین نیروی انسانی، حوضچه آرامش.

خنثی: طرح فاقد این نوع اثر می باشد.

اثرات منفی هر ریز فعالیت بر محیط زیست منطقه

با تخریب بسیار زیاد: طرح فاقد این نوع اثر می باشد.

با تخریب زیاد: طرح فاقد این نوع اثر می باشد.

با تخریب متوسط: اثری با چنین کیفیت شناسایی نشد.

با تخریب ضعیف: هوادهی، حمل و نقل نیروی انسانی، نقص فنی و تعمیرات و نگهداری وسایل و ماشین آلات

 با تخریب ناچیز: خاکبرداری و خاکریزی، لوله گذاری، آشغالگیری، تابلو و رله های حفاظتی، ساختمان سازی، ساختمان کوی کارکنان، تونل آب بر

پیامدهای مثبت پروژه بر فاکتور زیست محیطی

با سودمندی بسیار زیاد: پروژه فاقد پیامدی با این کیفیت بر فاکتورهای محیط زیست است.

با سودمندی زیاد: تولید انرژی

با سودمندی متوسط: جاده سازی، اشتغال و کاریابی، درآمد، بازرگانی و خدمات و صنعت، ارتباطات و حمل و نقل، طرحهای توسعه آتی.

با سودمندی ضعیف: ارزش زمین

با سودمندی ناچیز: پذیرش اجتماعی و امنیت

خنثی: هیدرولوژی رودخانه

پیامدهای منفی پروژه بر فاکتور زیست محیطی

با تخریب بسیار زیاد: پروژه فاقد پیامدی با این کیفیت بر فاکتورهای محیط زیست است.

با تخریب زیاد: پروژه فاقد پیامدی با این کیفیت بر فاکتورهای محیط زیست است.

با تخریب متوسط: منظر و منظره

با تخریب ضعیف: شکل زمین، خواص فیزیکی خاک، فرسایش و لغزش، نیاز آبی رودخانه در پایین دست، آلودگی خاک، آلودگی هوا، آلودگی صدا، زباله، پوشش گیاهی حاشیه دریاچه، آبزیان، مهاجرت آبزیان، مهاجرت جانوران خشکی زی، کشاورزی و مرتعداری.

با تخریب ناچیز: جریان آب رودخانه، آبهای زیرزمینی، آلودگی آب، مالکیت زمین.

حداقل نیاز آبی زیست محیطی پایین دست سد

از آنجا که پاسخ به این سوال: ((آیا میزان آبدهی برآورد شده برای جریان آب در پایین دست سد، برای بقای اکوسیستم رودخانه کافی است یا خیر؟)) یکی از فرضیه های پژوهش حاضر و بررسی حداقل نیاز آبی زیست محیطی پایین دست سد، یکی از اهداف این پژوهش در کنار دیگر اهداف می باشد، شرحی مختصر در مورد این مقوله و اهمیت آن ضروری به نظر می رسد.

جریانهایی که به منظور اهداف زیست محیطی در رودخانه ها رها می شوند به جریانهای زیست محیطی موسوم بوده و برای حفاظت از زیست مجموعه گیاهی و جانوری آبزی، حفظ کیفیت طبیعی و افزایش تولید گونه های تجارتی و تفریحی جهت استحصال و یا حمایت از ارزشهای علمی و بهداشتی تخصیص می یابد. مقادیر توصیه شده برای حفظ و حمایت محیط زیست پایین دست طرحها که می باشد از خاصیت مداومت جریان نیز برخوردار باشند را می توان به دو بخش جریان زیست محیطی مطلوب و حداقل طبقه بندی نمود. بدیهی است در برنامه ریزی جهت تخصیص منابع آب پایین دست پروژه های آبی و به منظور حفظ و حمایت زیستگاهها و محیط زیست و کنترل آلودگیها، جریان زیست محیطی حداقل مورد ملاحظه قرار می گیرد.

برآورد نیاز آبی محیط زیست عمدتاً بر روی نیاز آبی آبزیان و بخصوص ماهیان که به عنوان مشخصه ای از محیط زیست که در زنجیره بالاتری از اکوسیستم آبزی رودخانه قرار دارد. متمرکز گردیده است و در مرحله بعدی سایر ارزشهای زیست محیطی و نیز ترقیق آلودگی و بار آلودگی منابع آبی و ارزشهای زیباشناختی طبیعی مورد مداقه قرار می گیرد. لذا می بایست روشهایی برای حمایت محیط زیست در کنار طرحهای توسعه به کار گرفته و تمهیدات لازم اندیشیده شود. این روشها عمدتاً رابطه بین آبدهی و وضعیت زیستگاهها و مجموعه زنده تشکیل دهنده این زیستگاهها  در دوره های مختلف زیستی در طول سال را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد.

جهت تعیین حداقل جریان رودخانه، روشهای بسیار متنوع، پیچیده و متعددی وجود دارد که این روشها به اطلاعات دقیق و مفصلی شامل خصوصیات مقطع عرضی رودخانه، مواد غذایی موجود در رودخانه، کمیت و کیفیت جریان رودخانه و انواع گونه های آبزی آن نیاز دارند. براساس (ASCE, 1989) 75 روش برای تعیین حداقل جریان برحسب کیفیت و زیستگاه آبی توسط Engineering. Science and Technology Inc. در سال 1986 مورد بررسی قرار گرفته است. برخی از این روشها برای تمامی گونه های آبزی و برخی برای تعداد معدودی از گونه ها و برخی فقط برای یک گونه شاخص کاربرد دارند.

متداول ترین روشهای مورد استفاده جهت تعیین حداقل جریان رودخانه در پایین دست، شامل شش روش می باشد که معمولاً یکی از آنها به عنوان مناسب ترین روش برای پروژه مورد نظر مورد استفاده قرار می گیرد.

روشهای فوق الذکر عبارتند از:

1-روش متغیرهای حوزه رودخانه (Basin Variables)

2-روش دبی متوسط (Average Discharge)

3-روش فزونی جریان (Discharge Exceedence)

4-روش متغیرهای هیدرولیکی تغییر یافته  (Untransformed Hydraulic Variables)

5-روش متغیرهای هیدرولیکی تغییر یافته بطور بیولوژیکی

(Biological Transformed Hydraulic Variables)

6-روش متغیرهایی که بطور بیولوژیکی تغییرهای مضاعف دارند.

(Multiple Biological Transformed Variables)

در روشهایی که برای برآورد حداقل نیاز آبی زیست محیطی پایین دست به کار گرفته می شوند، معمولاً جریان طبیعی رودخانه را با عبور حداقل جریان از طریق نیروگاه در تمام اوقات شبیه سازی می کنند که شامل تغییرات سریع و شدید سطح آب (دبی سیلابی) نمی باشد.                 (Maryland Department of Natural Resources, 1999) تعیین حداقل جریان دارای راه حل عمومی مورد قبول همگان نمی باشد. برخی حداقل جریان را برای رودخانه های کوهستانی 2/0، برای رودخانه های یکنواخت تر 5/0 و برای رودخانه های بزرگ 1-8/0 برابر متوسط حداقل جریان سالانه توصیه می نمایند. (مکنون، 1368) بطور کلی رها سازی جریان آب از سد را از چند دیدگاه می توان مورد توجه قرار داد:

-نجات حیات وحش و زندگی ماهیان و سایر آبزیان در طول سال.

-توجه به پرندگان مهاجر از نظر تخم گذاری، تغذیه و رشد.

-آماده کردن بستر رودخانه جهت عبور سیلابهای بزرگ.

-محدود کردن تجاوز به حریم رودخانه توسط مردم بومی.

-جبران کمبود آب رودخانه در پایین دست.

-کمک به تغذیه سفره های آب زیرزمینی

-آبیاری زمینهای زراعی اطراف رودخانه در پایین دست.

برآورد حداقل نیاز آبی زیست محیطی پایین دست سد کوران بوزان

احداث و بهره برداری از سد و نیروگاه برقابی کوران بوزان بر روی رودخانه سیمره، میزان دبی رودخانه در پایین دست را تغییر داده و در نتیجه مسائل زیست محیطی عمده ای ایجاد خواهد نمود. با توجه به نیاز اکولوژیکی انواع گونه های آبزی رودخانه ای که مواد غذایی آنها از رودخانه ها تامین می گردد و از آنجایی که میزان غذای حمل شده رابطه مستقیمی با میزان دبی آب رودخانه دارد، بنابراین تعیین حداقل دبی جریان رودخانه جهت حفظ شرایط زیست محیطی آبزیان رودخانه و بطور کلی حفاظت اکوسیستم آبی رودخانه در پایین دست محل احداث سد، ضروری است.

روش برآورد حداقل نیاز آبی زیست محیطی در پایین دست سد کوران بوزان

جهت برآورد حداقل نیاز آبی پایین دست سد کوران بوزان از تلفیق روش دبی متوسط با روش متوسط حداقل جریان سالانه استفاده گردیده است. در روش دبی متوسط، حداقل جریان پیشنهادی عبارت است از درصد ثابتی از دبی متوسط که نمودار آن به صورت زیر خواهد بود:

            %                                     دبی متوسط

                             دبی پیشنهادی

و در روش دوم، حداقل جریان پیشنهادی، ضریب ثابتی از متوسط حداقل جریان سالانه رودخانه است. همچنین جهت انتخاب مناسب ترین ضریب از میان ضرایب پیشنهادی برای رودخانه های مختلف (1-2/0) به منظور دستیابی به حداکثر اطمینان ممکن از میزان حداقل جریان پیشنهادی در پایین دست سد کوران بوزان، با توجه به نیمه کوهستانی تا کوهستانی بودن منطقه، ضریب 2/0 پیشنهاد می شود. این مقدار براساس بررسی های انجام شده، نقشه های توپوگرافی و بازدیدهای میدانی انتخاب گردیده است. براساس آمار درازمدت دبی رودخانه سیمره (سال آبی 34-1333 لغایت 77-176) در ایستگاه هلیلان که محل محور سد در آن واقع شده است، حداقل دبی سالیانه به شرح زیر می باشد:

ماه

مهر

آبان

آذر

دی

بهمن

اسفند

فروردین

اردیبهشت

خرداد

تیر

مرداد

شهریور

حداقل دبی ماهانه

540/4

190/19

060/19

210/20

450/36

210/28

550/63

200/42

950/7

200/5

270/3

560/3

با توجه به دبی ماهانه فوق الذکر، متوسط حداقل سالیانه برابر 37/20 متر مکعب در ثانبه محاسبه می گردد. بنابراین حداقل دبی لازم جهت نیازهای زیست محیطی در پایین دست سد کوران بوزان حدود 4 متر مکعب در ثانیه برآورد می گردد:

متر مکعب در ثانیه         74/4=2/0×37/20

اما از آنجایی که اصولاً عبارت Adequate Downstream Waterflow به معنی جریان آبی کافی و مناسب پایین دست در زبان ما حداقل جریان آبی تلقی گشته است و این امر فقط در راستای توجه نمودن پروژه ها به نظر می رسد، جهت جلوگیری از آثار نامطلوب و رهایی از هر نوع شک در رابطه با امکان بقای زیستمندان وابسته به رودخانه، به محاسبه نیاز پایه زیست محیطی که به غلط حداقل نیاز زیست محیطی نامیده می شود با روشهای دیگری مبادرت ورزیده شد. تا با مقایسه نتایج، رقم نهایی صحیح تری بدست آید. در روش دیگر با مطالعات انجام شده و بررسی های میدانی چنین نتیجه گیری گردید: در رودخانه هایی که مناطق جانب رودخانه ای وسیع ندارند و در آن نیاز سیلابی رودخانه از نیاز حفظ اکوسیستم پایین دست حذف می شود و با توجه به امکان حضور انواع ماهیان در طول رودخانه سیمره در پایین دست سد کوران بوزان، حداقل جریان پیشنهادی بر مبنای منتهی الیه افق قرار گیری گیاهان چوبی دائمی آبزی مدنظر قرار می گیرد.

بررسی مقاطع رودخانه در بخشهای مختلف حاکی از وجود گونه های چوبی کنار آبزی در افق ها و شیب های مختلف آن است. این بررسی در مناطق پایین دست سد نیز موید همین موضوع می باشد طبق این مطالعات تراز عمودی نزدیکترین افق قرار گیری گونه های چوبی از 75/0 تا 5/1 متر در مقاطع مختلف رودخانه متغیر است. با در نظر گیری رقم 75/0 متر و تطابق آن با دبی های متوسط ماهیانه و سالیانه دراز مدت رودخانه سیمره در ایستگاه هیدرومتری هلیلان، دبی متناظر این عمق بطور تقریبی 82/6 متر مکعب در ثانیه برآورد می گردد و به عبارتی با رها سازی آب حدود 82/6 متر مکعب در ثانیه از سد، شرایط پایه زیستی در پایین دست حفظ خواهد گردید.

روش دیگری که امروزه در بسیاری از طرحهای از جمله طرح جامع آب کشور توسط مهندسین مشاور جاماب مورد استفاده قرار گرفته است، روش موسوم به Tennant-76 یا روش مونتانا می باشد. روش مزبور یکی از شایع ترین روشها در برنامه ریزی محیط زیست در تقابل با منابع آب است. در این روش مقادیر توصیه شده براساس درصدی از میانگین جریان ماهیانه و سالیانه با درصدهای مختلف برای ماههای تابستان و زمستان می باشد. در روش مونتانا درصدهای زیر به تولید مثل آبزیان و عموماً ماهیها پیشنهاد می گردد:

تولید مثل عالی                             %60-30

تولید مثل خوب                            %30-20

تولید مثل معمولی                %20-10

تولید مثل ضعیف                %10-5

تولید مثل دشوار و سخت              کمتراز %5

با لحاظ نمودن ارقام %10-5 در میانگین سالانه رودخانه سیمره به میزان 428/77 متر مکعب در ثانیه (سال آبی 34-1333 لغایت 77-1376) نتایج زیر بدست خواهد آمد:

مترمکعب در ثانیه                         78/3=05/0×428/77

مترمکعب در ثانیه                         74/7=10/0×428/77

با توجه به ارقام بدست آمده از سه روش فوق الذکر می توان حقابه زیست محیطی را به ترتیب برای فصول کم آبی و پرآبی، از 4 تا 7 متر مکعب در ثانیه پیشنهاد نمود.

جمع بندی و نتایج ماتریس اثرات و پیامدهای زیست محیطی سد مخزنی کوران بوزان

جمع بندی اثرات ریز فعالیتهای پروژه سد مخزنی برمحیط نمایانگر آن است که 7/57 درصد اثرات منفی و 3/42 درصد اثرات مثبت می باشند. اثرات منفی از نظر کیفی در محدوده متوسط تا ناچیز بوده و طرح فاقد اثرات تخریبی زیاد و بسیار زیاد می باشد. اثرات مثبت نیز در محدوده متوسط تا ناچیز پراکنده اند و فقط یک ریز فعالیت با اثر سودمند زیاد موجود بوده و طرح فاقد فعالیتی با اثر سودمند بسیار زیاد است. این جمع بندی در جدول شمار (6) خلاسه شده است

جدول شماره (6) جمع بندی اثرات مثبت و منفی سد مخزنی کوران بوزان در مراحل ساخت و بهره برداری

<><><><>

میزان کیفی اثرات	اثرات مثبت		میانگین رده بندی	میانگین رده بندی	اثرات منفی		میزان کیفی اثرات
	تعداد	درصد
					تعداد	درصد
سودمندی بسیار زیاد سودمندی زیاد سودمندی متوسط سودمندی ضعیف سودمندی ناچیز خنثی							تخریب بسیار زیاد تخریب زیاد تخریب متوسط تخریب ضعیف تخریب ناچیز خنثی
مجموع	22		3/42	7/57	30		مجموع

بحث و نتیجه گیری

مهمترین اثرات طرح توسعه بر محیط زیست محدوده مطالعاتی

از آنجا که هدف از این  مطالعات، تعیین و پیش بینی، طبقه بندی و تحلیل اثرات عمده منفی و مثبت ریز فعالیتهای پروژه مورد نظر بر عوامل و مولفه های محیط زیست محدوده مطالعاتی به منظور ارزیابی زیست محیطی طرح می باشد، در ذیل مهمترین اثرات پیش بینی شده پروژه به تفکیک بر روی هر کدام از عوامل و پارامترهای محیط زیست طبیعی و اقتصادی – اجتماعی شامل تغییرات عمده کمی و کیفی پارامترها و عناصر محیطی محل استقرار سد و نیروگاه برقابی تا شعاع تاثیر پذیر بطور خلاصه ارائه می گردند:

اثرات بر محیط زیست فیزیکی

تغییر در شکل زمین و سیمای عمومی منطقه

عمده ترین تاثیر پروژه بر شکل زمین و سیمای عمومی منطقه می باشد که از طریق فعالیتهای مختلف از جمله تسطیح اراضی، خاکبرداری و خاکریزی، جاده سازی، انحراف جریان رودخانه، عملیات ساختمانی سد و سازه و عمدتاً تشکیل دریاچه سد ایجاد می شود که به هر صورت باعث تغییر در چشم انداز عمومی منطقه و ایجاد چشم انداز جدید خواهد گردید. این اثر از اثرات دائمی و اجتناب ناپذیر پروژه محسوب می گردد.

رسوبگذاری

براساس نتایج یافته های تحلیل رسوبی در حوزه آبریز سیمره – هلیلان (سد کوران بوزان) حجم بار مواد رسوبی حمل شده شامل بار معلق و بار بستر رودخانه سیمره بیش از 7 میلیون تن در سال و بسیار بالا می باشد. ترسیب این میزان از بار مواد رسوبی و معلق در مخزن سد در بلند مدت و در طول مدت عمر مفید سد باعث کاهش حجم مفید مخزن و همچنین عمر مفید سد خواهد بود. این اثر از اثرات دائمی و اجتناب ناپذیر اما قابل پیشگیری، کنترل یا جبران می باشد. در این مرحله اجرای طرحهای جامع آبخیزداری در حوزه های آبریز بالا دست ضروری به نظر می رسد. انتخاب شده است. درصورتیکه Ri بزرگتر از  محاسبه گردد می توان با تنظیم رها سازی آب از دریچه های تخلیه اثرات منفی ناشی از آن را کاهش داد.

تغییر در رژیم طبیعی جریان آب رودخانه

تغییر در الگوی جریان رودخانه پس از اجرا و بهره برداری از سد بدون تردید همراه با کاهش چشمگیر بار مواد معلق در آب خروجی سد در پایین دست و در نتیجه تغییر در رفتار طبیعی فرسایش و رسوبگذاری در پایین دست رودخانه خواهد بود که از جنبه کاهش حاصلخیزی خاک به ویژه در اراضی زراعی حاشیه رودخانه در پایین دست دارای اهمیت می باشد. اما به دلیل عدم اهمیت و مساحت نسبتاً کم اراضی آبی در منطقه نسبت به اراضی دیم، تاثیری با شدت کم تا متوسط تلقی می گردد. از طرف دیگر در مواقع تخلیه رسوبات مخزن از طریق دریچه های تحتانی به رودخانه پایین دست بر اثر گل آلوده شدن آب، از بین رفتن زیستگاههای تخم گذاری ماهیان و تهدید بقای آبزیان در پایین دست بسیار محتمل خواهد بود.

تغییر در مورلوژی رودخانه

مورفولوژی رودخانه سیمره پس از احداث و آبگیری مخزن سد، دچار تغییرات قابل ملاحظه ای خواهد شد. بطوریکه تغییر سیستم رودخانه ای با ویژگی جریان دائمی به یک سیستم دریاچه ای، منجر به تغییر در الگوی رفتار رسوبگذاری و فرسایش رودخانه به ویژه در پایین دست و تغییر رژیم سیلابی رودخانه خواهد گردید. تشکیل دریاچه با مساحت تقریبی 70 کیلومتر مربع در تراز نرمال و به هم خوردگی پیوستگی جریان آب با پایین دست، به علت ویژگی نیروگاه برقابی که در شبانه روز 18 ساعت دبی پایه و 6 ساعت دبی ماکزیمم رها می شود، منجر به افت ناگهانی جریان در پایین دست شده و به عنوان یک اثر منفی مخرب بر اکوسیستم و روابط اکولوژیک آبزیان رودخانه تلقی می گردد. در هر صورت کاهش رژیم آبی طبیعی رودخانه نباید بیش زا 20% مقادیر دبی دوره های کم آبی رودخانه بوده و همواره جریانی به اندازه حدود 8/0 تا 0/1 برابر میانگین حداقل ماهیانه در پایین دست رودخانه تامین گردد. (ASCE,1989). به عبارتی در صورت تامین حداقل آب مورد نیاز زیست محیطی، اثرات منفی بر پایین دست تا حدودی تعدیل شده و در حد اثرات متوسط قلمداد می شوند. البته در مراحل ساخت و ساز سد طی عملیاتی چون انحراف آب توسط کانال انحراف و احداث فرازبند و نشیب بند، تغییر در ویژگیهای جریان و مورفولوژی رودخانه را به دنبال خواهد داشت که این تاثیرات علیرغم چشمگیر بودن محدود به دوره ساخت بوده و از لحاظ زمانی کوتاه مدت و موقت می باشند.

تغییر در سطح سفره های آب زیر زمینی در پایین دست

بطور کلی با توجه به وسعت کم نواحی دشتی و همچنین نفوذ پذیری ناچیز محدوده مخزن ناشی از وجود سازندهای غیر آهکی، منطقه از نظر تشکیل لایه آبدار ضعیف بوده و فاقد پتانسیل های قابل توجه آب زیر زمینی است. بنابراین تاثیرات احداث و بهره برداری از مخزن سد بر رفتار سفره های آبهای زیرزمینی منطقه به ویژه در پایین دست سد احتمالاً به صورت تدریجی و طولانی مدت پدیدار خواهد گردید. با توجه به اینکه بیشتر این تاثیرات ناشی از وجود سد، آبگیری مخزن سد، آب بندی مخزن، رهاسازی آب و تنظیم جریان رودخانه با توجه به نیاز آبی و زیست محیطی پایین دست، تاثیری مثبت تلقی می گردند، در صورت اعمال مدیریت و برنامه مناسب جهت بهره برداری از مخزن سد در ارتباط با آب سفره های زیرزمینی، اجرای این پروژه می تواند موجبات تغذیه آنها را فراهم سازد.

ایجاد میکروکلیما

با توجه به غالبیت اقلیم نیمه خشک در سطح محدوده مطالعاتی و اختلاف نسبتاً قابل ملاحظه تغییرات دما و رطوبت نسبی در ماههای مختلف سال و وسعت زیاد محدوده مخزن، تاثیر تشکیل مخزن و دریاچه سد بر روی پارامترها یا شاخص های اقلیمی در سطح منطقه چشمگیر می باشد. این اثر از تاثیرات مثبت، دائمی و اجتناب ناپذیر بوده و بخصوص بر روی کاربریهای فعلی منطقه سودمند خواهد بود.

اثر بر سطوح آلودگیهای زمینه در رودخانه سیمره

با توجه به عدم وجود مراکز شهری و هر گونه واحد صنعتی در حوزه آبریز بالا دست مخزن سد کوران بوزان و توجه به فعالیت عمده روستاییان در محدوده مخزن که دامپروری و کشاورزی آنهم از نوع دیم می باشد و همچنین مسیر پر پیچ و  خم و کوهستانی سیمره که در پالایش طبیعی سیمره نقش بسزایی دارد. رودخانه سیمره در حال حاضر دارای حداقل بار آلودگی بوده و اجرای سد تاثیر محسوس و معنی داری بر سطوح آلودگی آب در بالا دست محور نخواهد داشت. در محدوده پایین دست سد نزدیکترین دشت به فروردین ماه تا  در خرداد ماه متغیر است. این مقدار دبی نشانگر توان بالای خود پالایی رودخانه سیمره است. از سوی دیگر میزان BOD پایین و DO بالا نشانگر مقدار پایین مواد آلی می باشد. اغلب فلزات سنگین پایین تر از حد استاندارد آب آشامیدنی هستند. البته چون مقایسه با استاندارد آب آشامیدنی صورت گرفته است، درصورتیکه مقدار فلز سنگین بیش از آن باشد، به علت عدم استفاده شرب از آب، مشکلی وجود نخواهد داشت. به عنوان مثال سرب که یکی از عناصر قابل تجمع در بدن به شمار می آید در اغلب آبهای طبیعی ندرتاً بیش از 02/0 mgr/lit می باشد. اما در محدوده مطالعاتی در ماه فرودین در ابتدا و اواسط محدوده مخزن به میزان 04/0 mgr/lit وجود دارد که تا محور سد سیر نزولی داشته و 02/0 mgr/lit می رسد. قابل ذکر است که در خرداد ماه میزان آن به صفر تقلیل می یابد. نکته ای که باید به آن توجه داشت آن است که میزان انحلال سرب در آبهای سخت به ویژه با سختی بیکربناته بیشتر می باشد و در هر حال وجود سرب در آب می تواند از ورودی فاضلابهای صنعتی در بالادست منطقه مطالعاتی حکایت نماید. در هر صورت برای پالایش فلزات سنگین راهی جز ته نشین شدن آنها وجود ندارد و وجود سد به عنوان یک مانع در مسیر رودخانه احتمال ته نشینی آن را افزایش می دهد.

اثرات بر محیط زیست بیولوژیکی

با توجه به عدم وجود مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست در محدوده مطالعاتی، عمده ترین تاثیر پروژه بر محیط بیولوژیکی مربوط به تشکیل دریاچه سد و مغروق شدگی زیستگاههای واقع در حوزه مخزن سد می باشد که در بخش نتایج حاصل از رویهم گذاری نقشه ها به تفصیل در مورد اکوسیستم های غرقاب و توان زیست محیطی آنها بحث گردیده است.

اثر بر جوامع گیاهی

بطور کلی از میان 91 گونه گیاهی شناسایی شده در محدوده مطالعاتی، هیچکدام از گونه ها در طبقه بحرانی نمی باشند. در شرایط موجود و در حالت عدم اجرای پروژه، پنج زیستگاه در محدوده مطالعاتی شناسایی گردیده است که از این زیستگاهها، زیستگاههای بلوط و بادام و زیستگاه بادام به علت واقع شدن در مناطق مرتفع و کوهستانی شیبدار، تحت کمترین تاثیر و زیستگاه رودخانه ای و جانب رودخانه ای به ویژه در بالادست سد با تبدیل شدن به زیستگاه دریاچه ای تحت بیشترین تاثیر واقع می گردند. البته بطور معمول جامعه گیاهی در بالادست سدها کمتر در معرض تغییرات بیولوژیک قرار می گیرد، مگر آنکه قطع درختان جنگلی به علت ازدیاد جمعیت انسانی در محدوده سد افزایش یابد. در غیر این صورت اثرات تخریبی سد بر جامعه گیاهی بالادست ناچیز خواهد بود در محدوده مخزن سد کوران بوزان بیشتر اراضی غرقاب را به ترتیب مراتع و سپس اراضی کشاورزی و نهایتاً جنگل تشکیل می دهد. اما با توجه به ناهماهنگی فعلی بین کاربری اراضی و توان بالقوه منطقه از یک سوء و تاثیر چشمگیر آبگیری مخزن بر میکروکلیمای منطقه که وضعیت پوشش گیاهی منطقه را در طولانی مدت بهبود خواهد بخشید، بر این اساس تاثیر منفی بر پوشش گیاهی در کوتاه مدت و به صورت موقت بروز خواهد کرد و در مجموع اثر تشکیل دریاچه بر پوشش گیاهی نواحی حاشیه مخزن در بلند مدت مثبت و دائمی محسوب می گردد. از سوی دیگر در اقلیم های حاره ای و خشک، با ایجاد یک سد و فراهم شدن رطوبت بیشتر در منطقه و امکان ازدیاد جمعیت گونه های گیاهی، ظهور گونه های گیاهی جدید در منطقه دور از انتظار نخواهد بود. لهذا غلبه گونه های جمعیت های گیاهی جدید فرآیندی است که در طی هزاران سال احتمال بروز آن وجود دارد.

اثر بر حیات وحش منطقه

در محدوده مطالعاتی 63 مهره دار اعم از پستانداران، پرندگان، ماهیان و دوزیستان شناسایی شده که 2 گونه از آنها دارای ارزش حفاظتی می باشند. بطور کلی اثر دریاچه سد بر گونه های جانوری را می توان در دو دسته جانوران خشکی زی و آبزیان به صورت متمایز از هم بررسی نمود.

اثر بر گونه های خشکی زی

برخی از عملیات ساختمانی سد از جمله انفجارها می تواند به صورت موقت بر تنوع و تراکم پستانداران، پرندگان و خزندگانی که در محدوده مخزن به ویژه در حواشی محور سد زندگی می کنند. تاثیر گذار باشد. همچنین جنگل تراشی محدوده مخزن قبل از آبگیری آن باعث مهاجرت گونه های وابسته به این زیستگاهها به سمت نواحی جنگلی پیرامونی گشته و آبگیری مخزن باعث از بین رفتن زیستگاه گونه های موجود در این محدوده می گردد. که با توجه به وسعت کم زیستگاه های جنگلی (در مقایسه با مساحت جنگلهای محدوده مطالعاتی) که در محدوده مخزن قرار می گیرند و توانایی سازگاری جانوران با جنگلهای پیرامونی، به زیر آب رفتن بخشی از زیستگاهها را نمی توان به عنوان تاثیر منفی قابل توجهی قلمداد نمود.

با توجه به شرایط زیستگاهی و پراکنش پستانداران در محدوده مطالعاتی، آن دسته از پستاندارانی که محدوده زیستی آنها در خارج از مخزن دریاچه سد می باشد، تاثیری به صورت مستقیم از مراحل ساخت. آبگیری و تشکیل دریاچه نخواهد گرفت. از پستانداران مهم این گروه پلنگ است که در نواحی جنگلی کوهستانی منطقه زندگی کرده و به اکوسیستم آبی سیمره وابستگی خاصی ندارد. بقای برخی از پستانداران که در پایین دست محور سد زندگی می کنند به میزان آب رها شده و دبی رودخانه در پایین دست بستگی دارد. به عنوان مثال در صورت خشک شدن رودخانه در پایین دست سد، شنگ امکان بقای خود را از دست خواهد داد.

معمولاً مخازن سدها می تواند جایگاه مناسبی برای پرندگان مهاجر باشد و تشکیل دریاچه سد عاملی در جهت جلب و جذب پرندگان آبزی محسوب می شود و به عنوان یک زیستگاه آبی جدید تاثیر مثبتی بر فراوانی این گروه پرندگان در منطقه خواهد داشت. البته باید توجه داشت که افزایش پرندگان، افزایش جانوران شکاری را نیز به دنبال خواهد داشت که منجر به رسیدن به تعادل جدید جمعیتی می گردد. به این ترتیب احداث سد و ایجاد مخزن نقش مثبتی در تنوع زیستی خواهد داشت و در یک جمع بندی کلی می توان گفت که در نواحی خشک و نیمه خشک ایجاد سد و فراهمی آب موجب افزایش مواد غذایی و بهبود کیفی و کمی زندگی حیات وحش خواهد شد.

اثر بر آبزیان

از نظر حیات آبزیان محل دریاچه سدها در توسعه ماهیگیری نقش عمده ای دارد و گاهی اوقات توفیق در اجرای یک سد منوط به توسعه پرورش ماهی در دریاچه آن می باشد. درصورتیکه مطالعات و تحقیقات لازم در مورد انتخاب گونه مناسب ماهی صورت بگیرد و گونه مناسب اقلیم و سازگار با محیط انتخاب شود، مسئله خاصی بوجود نخواهد آمد و درآمد حاصل از پرورش ماهی به اقتصاد محلی نیز کمک خواهد کرد. البته توجه به این نکته ضروری است که پرورش ماهیهای بومی که با طبیعت سازگار هستند از هر لحاظ ارجحیت دارد. در سدهای کوچک تا ارتفاع 15 الی 20 متر می توان با احداث نردبان یا پلکان ماهی مسیر عبور و مرور ساده ای برای حرکت ماهیها جهت مهاجرت و تخم ریزی آنها ایجاد نمود. ما از آنجا که ایجاد چنین مسیری در سدهای مخزنی با ارتفاع زیاد امکان پذیر نمی باشد می بایست با توجه به نیاز آبی پایین دست این معضل را تا حدودی برطرف نمود. در مورد آبزیان و به ویژه ماهیان که در پایین دست زندگی می کنند، در صورت تامین حداقل آب مورد نیاز پایین دست و برآورد صحیح آن، اثرات احداث سد بر اکولوژی آبزیان چندان قابل توجه نخواهد بود. نکته قابل توجه این است که مخزن پیش بینی شده سد کوران بوزان ارتباطی با دریای آزاد ندارد و از طرفی تفاوت فاحشی بین پایین دست و بالادست سد تا کیلومترها وجود ندارد. به علاوه در چند کیلومتری بالای محل مخزن، منطقه مجدداً دشتی می شود بدین سبب مسئله مهاجرت ماهیها نمی تواند به عنوان یک اثر منفی طرح بر محیط زیست بیولوژیک تلقی شود.

اثرات بر محیط زیست اقتصادی –اجتماعی – فرهنگی

ساخت و بهره برداری از سد و نیروگاه برقابی کوران بوزان، براساس نتایج حاصله از جداول ماتریس، بیشترین تاثیرات سودمند خود را بر محیط اقتصادی-اجتماعی-فرهنگی از طرق افزایش اشتغال و کاریابی، افزایش درآمد، تولید انرژی، مهاجرت به منطقه، افزایش ارزش زمین، بهبود بازرگانی، خدمات، صنعت، بهبود ارتباطات و حمل و نقل، پذیرش اجتماعی و امنیت و همچنین تاثیرات مطلوب بر فرهنگ جوامع بومی، طرحهای توسعه آتی، شاخص های بهداشتی و آموزشی و توریسم بر جا خواهد گذاشت.

تاثیراتی مانند مغروق شدن سکونتگاه ها، قطع جاده های ارتباطی محلی و مغروق شدن اراضی کشاورزی و مراتع نیز از تاثیرات منفی، دائمی و اجتناب ناپذیر پروژه اما قابل کنترل و جبران می باشند.

اثر بر سکونتگاه ها

در کلیه کشورهای جهان احداث سدها با جابجایی تعداد زیادی از مردم صورت می گیرد که بیشتر، روستاییان و کشاورزان و دامپرورانی هستند که از نظر مالی وضعیت مناسبی ندارند. در پاره ای از پروژه های بزرگ آبی دنیا، این جابجایی جمعیت تا حدود یک میلیون نفر بوده است به عنوان مثال در صورت تکمیل سد Three Gorges در چنین، بیشتر از یک میلیون نفر باید مکان زندگی خود را تغییر دهند. (Lerer & Scudder, 1999). در مجموع در طی 10 سال اخیر بر اثر پروژه های سدهای بزرگ بیشتر از 40 میلیون نفر مجبور به جابجایی شده اند (World Bank, 1996).

با احداث، آبگیری و تشکیل مخزن سد و نیروگاه برقابی کوران بوزان، 10 روستا واقع در بالا دست سد بطور مستقیم تحت تاثیر پروژه قرار گرفته و مغروق خواهند شد. به علت استفاده از روش رویهم گذاری نقشه ها در این پژوهش، پیش بینی دقیق در ارتباط با مغروق شدن اراضی زراعی و مراتع این روستاها به دقت قابل محاسبه نیست، اما می توان با در نظر گرفتن جمعیت هر روستا به حدود 5000 نفر، جمعیتی حدود 50000 نفر ار مجبور به جابجایی دانست.

مغروق شدن اراضی کشاورزی و مراتع

در محدوده سد کوران بوزان کشاورزی و دامداری عمده فعالیتهای اقتصادی جاری می باشند. کشاورزی در این منطقه در نواحی مانند حاشیه رودخانه سیمره که امکان برداشت ثقلی آب برای اراضی وجود داشته باشد به صورت آبی و در بقیه مناطق مانند دامنه های کم شیب و کوهپایه ها به صورت دیم انجام می پذیرد. از نظر درآمدی اراضی آبی پر درآمدتر از اراضی دیم بوده و بیشترین نقش را در تامین درآمدهای خانوار ایفا می نماید وسعت اراضی دیم در مجموع بیش زا اراضی آبی است و لیکن همانگونه که گفته شد از ارزش اقتصادی کمتری برخوردار می باشند. بنابراین هر چند براساس محاسبات اولیه، مساحت راضی کشاورزی یا مراتع واقع در داخل مخزن سد زیاد نمی باشد ولیکن باید توجه داشت که مغروق شدن اندک اراضی زراعی روستاییان می تواند موجب از دست رفتن بخش قابل توجهی در وضعیت درآمدی و اقتصادی خانوارها ایجاد نماید. این اثر دائمی و اجتناب ناپذیر بوده لیکن قابل جبران یا کنترل است و با مشارکتهای مردمی می توان خسارات وارده را جبران نمود.

تولید انرژی برق

تامین انرژی برق ناشی از نیروگاه برقابی کوران بوزان که بیشترین تاثیرات مطلوب خود را بطور غیر مستقیم از طریق اشتغال و کاریابی و درآمد، بازرگانی – خدمات – صنعت و طرحهای توسعه آتی بر جای می گذارد، اثری مثبت و دائمی تلقی می گردد. علیرغم این موضوع جوامع بومی از الکتریسیته تولید شده سهمی نخواهند داشت. در حدود 3/2 سدهای بزرگ در کشورهای کمتر توسته یافته در حال ساخت می باشد، ولی با این وجود تامین آب و برق برای جوامع اطراف از الویت ها محسوب نمی گردد. پروژه آبی Lesotho Highlands که در حال حاضر یکی از پنج سد بزرگ جهان است مثالی از این مورد به شمار می رود.

جمع بندی و ارزیابی آثار

براساس نتایج بدست آمده از روش ارزیابی رویهم گذاری نقشه ها و نتایج حاصل از ماتریس ها و با توجه به اینکه هیچکدام از میانگین های رده بندی اثرات و پیامدهای حاصله چه در ماتریس سد مخزنی و چه در ماتریس نیروگاه برقابی کوچکتر از 1/3-نمی باشد، طبق اول از اصول پنجگانه، پروژه سد مخزنی و نیروگاه برقابی کوران بوزان تایید می گردد و دلیلی برای رد پروژه وجود ندارد.

پروژه سد مخزنی با داشتن یک پیامد با سودمندی بسیار زیاد بر روی میکروکلیمای منطقه که بر اثر وجود سد و آبگیری مخزن ایجاد می گردد و یک اثر با سودمندی زیاد ناشی از فعالیت کنترل رسوب و فرسایش دارای تاثیرات مثبت بر روی اکوسیستم محدوده مطالعاتی می باشد. همچنین پروژه نیروگاه برقابی با داشتن یک اثر و پیامد با سودمندی زیاد که ناشی از تولید انرژی و تامین انرژی برق است تاثیرات سودمند خود را بر محدوده مطالعاتی به جا خواهد گذاشت. چنانچه از نتایج حاصل از رویهم گذاری نقشه ها نیز مشهود است در محدوده مخزن سد به غیر از بخش کوچکی از اراضی جنگلی که دارای توان بالقوه 3 (با محدودیت نسبتاً متوسط) هستند، هیچگونه هماهنگی بین توان بالقوه منطقه و کاربری فعلی اراضی وجود ندارد و عدم اجرای پروژه با ادامه این روند در منطقه، پیامد تخریبی افت کیفیت خاک جهت کشاورزی و زراعت را به دنبال خواهد داشت.

بطور کلی براساس نتایج بدست آمده از این ارزیابی اجرای طرح در کنار آثار مثبت و ارزشمند آن از اثرات بالقوه ای بر عوامل فیزیکی، بیولوژیکی، اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی و آلودگی برخوردار است. اما آنچه که به روشنی می توان بیان داشت این است که بیشتر اثرات منفی زیست محیطی طرح قابل جبران یا کاهش بوده و می توانند با تدابیر زیست محیطی مناسب تا حد زیادی تخفیف یابند. به عبارت دیگر می توان گفت که این طرح از لحاظ زیست محیطی به شرط رعایت برنامه های مدیریت زیست محیطی توجیه پذیر و بلامانع می باشد.

فهرست منابع و ماخذ:

1-ایاز، قدرت الله و یدالهی،علی اکبر، 1380، ارزیابی آثار زیست محیطی سد مخزنی نرماب و تاسیساب و ابسته، (مهندسین مشاور خزر آب)، خلاصه مقالات نخستین همایش بین المللی ارزیابی اثرات زیست محیطی در ایران

2-دبیری، فرهاد، 1379، قوانین و مقررات محیط زیست، جزوه درسی کارشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، منتشر نشده.

3-سازمان برنامه و بودجه، آمار نامه استان لرستان، 1377

4-سازمان برنامه و بودجه، آمار نامه استان ایلام، 1377

5-دفتر حقوقی و امور مجلس، 1379، مجموعه قوانین و مقررات حفاظت محیط زیست ایران، جلد اول، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.

6-طبیبان، منوچهر، 1378، تعیین شاخصهای پایداری و نماد آن در محیط زیست، مجله محیط شناسی، شماره 24.

7-شریعت، سید محمود و منوری، سید مسعود، 1375، مقدمه ای بر ارزیابی اثرات زیست محیطی، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.

8-مهندسین مشاور قدس نیرو، 1376، طرح سد و نیروگاه برقابی رودبار لرستان, گزارش محیط زیست.

9-مهندسین مشاور مهاب قدس، 1378، گزارش هیدرولوژی، طرح سد مخزنی و نیروگاه برقابی کوران بوزان.

10-مهندسین مشاور مهاب قدس، 1389، گزارش وضعیت محیط زیست موجود منطقه، طرح سد مخزنی و نیروگاه برقابی کوران بوزان.

11-منوری، مسعود، 1380، راهنمای ارزیابی اثرات زیست محیطی سدها، پروژه ظرفیت سازی و تقویت بنیادی ارزیابی اثرات زیست محیطی در ایران، سازت محیط زیست و برنامه عمران ملل متحد.