جایگاه گردشگری در اقتصاد ایران

جایگاه گردشگری در اقتصاد ایران

مفدمه

گردشگری فعالتی است که دارای تفاوت های اساسی با سایر فعالیت های اقتصادی می باشد . این فعالیت حتی با بخش خدمات نیز دارای مرزهای مشخصی است. زیرا گردشگری معمولا بدون بررسی بازار خریداری می شود و شامل محدو ده ای از کالاها و خدمات مانند حمل و نقل ، تسهیلات و منابع طبیعی است که به توالی مصرف میشود. منابع طبیعت محور بخش مهمی از کل نهاده های مورد نیاز بخش گردشگری هستند که معمولاً قابل قیمت گذاری نمی باشد.....منافع مزتبط با این نهاده ها کاملا آزاد و بسیار جذاب است و از طرف دیگر دارای آثار منفی آلودگی است، لذا ترکیب متنوع کالاهای طبیعی و غیر معمول گردشگری متناوباً در کشور های مختلف جهان عرضه می شوند و نیاز به تحلیل های خاص اقتصادی دارند. در واقع گردشگری پدیده ای است کهن که از دیر زمان مطرح بوده و به تدریج در طی مراحل گوناگون تاریخی به موضع فنی و اقتصادی کنونی خود رسیده است.گردشگری بر بنیاد عامل اساسی سفر و جا به جایی استوار است.در نتیجه دگرگونی های آن تابع تغییرات مختلفی از قبیل دگرگونی های ناشی از انگیزه سفر و وسیله حمل و نقل می باشد.صنعت مسافرت و جهان گردی به عنوان بزرگترین و متنوع ترین صنعت در دنیا به حساب می آید.بسیاری از کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد ، اشتغال زایی ، رشد بخش خصوصی و توسعه ساختار زیر بنایی می دانند.صنعت جهان گردی در سراسر دنیا به ویژه در کشور های در حال توسعه، که شکل های دیگر اقتصادی مانند تولید یا ایتخراج منابع طبیعی به صرفه نیست، بسیار مورد توجه می باشد.

طرح مسئله:

جایگاه گردشگری در اقتصاد ایران چیست؟

هدف

شناخت جایگاه گردشگری در اقتصاد ایران .

پیشینه تحقیق

مطالعات موجود در خصوص اقتصاد گردشگری کمتر به بررسی کارکرد اقتصادی زیر بخش ها و صنایع این بخش گسترده پرداخته اند و تنها به بررسی بازار گردشگری و درامد های حاصل از سفر اکتفا نموده اند .

در زیر به بررسی برخی از انها پرداخته می شود:

پیرس(1989) در بررسی های خود عنوان می دارد که تحقیق در باره گردشگری بیانگر آن است که این صنعت در نهایت به یک سلسله تاثیرات اقتصادی در هر کشور می انجامد.

جمشیدیان(1379) تاثیر گردشگری در اقتصاد را در چند مورد بررسی کرده و اینگونه بیان می کند از دیدگاه اقتصادی اصلی ترین کارکرد جهان گردی کسب درامد های ارضی ، توزیع مجدد درآمد ها، ایجاد زمینه های اشتغال جدید، فروش خدمات و کالهای مورد نیاز جهانگردان به ویژه محصولات صنایع دستی و سنتی و توسعه حمل و نقل و رونق اقتصادی است.

دکتر پارسائیان(1387)  برای دگرگونی و تحول در ساختار اجتماعی و اقتصادی ایران در ارتباط با امر گردشگری بیان میکند که اگر در صنعت جهانگردی در هنگام تدوین استراتژی ها و برنامه ها ، افراد  محلی در امور برنامه ریزی ، مدیریت و اجرا شرکت داده شوند، انها مسئولیت های بیشتری را خواهند پذیرفت و در بخش های مختلف برنامه ریزی جهانگردی رهبر ی را بر عهده خواهند گرفت.این کار باعث می شود که جامعه و افراد محلی بر فعالیت هایی که در زمینه جهانگردی انجام می شود نظارت و کنترل بیشتری اعمال کنند.

کارگر(1386)راهکارهای پیشنهادی برای گسترش صنعت گردشگری در ایران و تآثیر مستقیم آن در اقتصاد کشور بیان کرده اند.

هدف اولیه تحقیق این است که مطالبی را به طور خلاصه بیان می کند و سپس به وضعیت جایگاه گردشگری در اقتصاد ایران در ابعاد مختلف اشاره ای دارد.

گردشگری در دنیا در بین سایر فعالیت ها چه جایگاهی دارد؟

گردشگری ها  این حقیقت که صنعت جهانگردی بیشتر از هر صنعت دیگری در جهان درامد زا ، اشتغال آفرین،عامل حفظ محیط زیست ، تقویت کننده میراث ها و ارزش های فرهنگی، تقویت کننده غرور و اعتماد ملی، زمینه ساز تبادل فرهنگی ملل، و عامل کاهش فقر و توسعه پایدار در کشور هاست انکار ناپذیر است.در واقع این یکی از منابع عده ایجاد درآمد و رهایی مشکلات مربوط به محدودیت منابع درامد ملی در صحنه های بین الملی صنعت گردشگری است که طی سالهای اخیر توانسته به عنوان منبع درامد مهمی برای بسیاری از کشورهای جهان مطرح گردد. کشور امریکا که از منابع طبیعی سرشار و صنایع و تکنولوژی های پیشرفته برخوردار است به صنعت گردشگری به عنوان صنعت سودمند ،اشتغال زا و مفید تکیه دارد به طوری که در سال 2001 بیشترین درامد ارزی خود را از صنعت گردشگری کسب نموده و در این سال 45500000 نفر (معادل7/80 میلیارد یورو ) جهانگرد وارد خاک این کشور شده اند همچنین در مدت مشابه درآمد ارزی کشور فرانسه از طریق جذب گردشگر به بیش از 100 میلیارد دلار  رسیده است. در کشور اسپانیا نیز درآمد حاصل از جذب گردشگران خارجی بیش از درامد های نفتی کشورهای حوزه خلیج فارس است.کشور ایتالیا نیز با تکیه بر برخورداری از گنجینه های هنری ، باستانی و ساختار های مناسب برای جذب هرچه بیشتر جهانگردان موفق در سال 2002  ، 38 میلیون گردشگر خارجی را جذب نماید.سرمایه گذاری و برنامه ریزی های دقیق در توسعه گردشگری و جذب گردشگران تنها در کشورهای صنعتی رخ نداده بلکه برخی از کشورهای در حال توسعه نیز اقدامات زیادی در این زمینه انجام داده اند که می توان به عونان مثال به کشور کویت اشاره نمود که جذب گردشگران را در راس برنامه هایش قرار داده و این کشور انتظار دارد تا سال 2024 .م مهماندا حدود 20 میلیون گردشگر باشد و از این طریق درامدی برابر 30 میلیارد دلار را تنها از طریق این صنعت به دست اورند.طبق آمارهای رسمی اعلام شده جهانگردی 6/12درصد از کل صادرات کشورهای جهان یعنی 1/984 میلیارد دلار را در سال 2000 میلادی به خود اختصاص داده است.پیش بینی شده که این سهم در سال 2001 به 2/2098 میلیارد دلار یا 8/12 درصد ارزش کل صادرات افزایش یابد.امروزه در سرتاسر کشورهای جهان به خصوص کشورهای در حال توسعه به دلایل مختلفی از جمله افزایش جمعیت، بالا بودن میزان مهاجرت روستاییان به شهر ها و ناتوانی بازار کار در جذب نیروی انسانی ماهر  با معضل بیکاری مواجه اند.سازمان ملل متحد تعداد بیکاران را در جهان 186 میلیون نفر براورد و اعلام نموده است که در کل 15 سال آینده صنعت جهان گردی حدود 220 میلیون فرصت شغلی را برای کشورهای مختلف فراهم می کند.

مهمترین قطب های گردشگری دنیا و بعد ایران

1-    تاج محل-آگرا،هند

2-    دیوار چین

3-    مسجد ایا سوفیه-ترکیه

4-    خانه کعبه-مکه معظمه

5-    آمفی تئاتر –یونان

6-    آکروپولیس-یونان

7-    ونیز-ایتالیا

8-    قصرالحمرا-بنایی فرهنگی در اسپانیا

9-    و.....

.................................................................................................................................................................

1-     گنبد سلطانیه بزرگترین گنبد آجری جهان، ابهر

2-    آرامگاه سعدی –شیراز

3-    پل معلق روی رودخانه کارون-اهواز

4-    معبد چغازنبیل-شوش

5-    مقبره دانیال نبی-شوش

6-    آب معدنی بش قارداش-بجنورد

7-    کاخ گلستان-تهران

8-    برج طغرل-شهر ری

9-    کاخ چهل ستون-اصفهان

10-موزه شیخ صفی الدین –اردبیل

11-کلیسای ننه مریم-ارومیه

12-امامزاده علی صالح-تهران

13-آرامگاه عمر خیام- نیشابور

14-آثار باستانی تخت جمشید-مرودشت

15-عمارت خسرو آباد-سنندج

16-آثار باستانی طاق بستان –کرمانشاه

17-قلعه تاریخی فلک الافلاک-خرم آباد

18-آتشکده زرتشتیان –یزد

19-غار کتله خور-زنجان

20-غار علیصدر-همدان

21-آثار باستانی کتیبه بیستون-مهرسین

22-معبد آناهیتا-کنگاور

23-بارگاه مطهر حضرت شاه چراغ-شیراز

24-نقش رستم-مرودشت

25-مسجد صاحب الزمان (جمکران) – قم

26-سرعین در جنوب قلعه سبلان-اردبیل

27-پارک ملی گلستان-بین گنبد کاووس و بجنورد

28-آرامگاه بو علی سینا-همدان

29-آرامگاه فردوسیطوس-مشهد

30- پل خواجو-اصفهان

31-پل دختر-میانه

32-مقبره چلبی اوقلو-سلطانیه

33-جزیره کیش

34-آب گرم خلخال-میانه

35-آبشار یاسوج

36-حمام وکیل -کرمان

ایران از نظز جلب گردشگر در 10 سال چه تغییری کرده است؟

جاذبه ها و مقاصد بی بدیل ایران استعداد بسیار زیادی را برای این کشور در استفاده از مزایا و منافع صنعت گردشگری ایجاد کرده است اما بر اساس آمار شورای جهانی سفر و گردشگری در سال 2011(از میان 182 کشور) رتبه ایران از حیث مشارکت صنعت گردشگری در تولید ناخاالص ملی 127، از نظر میزان مشاغل صنعت گردشگری و شاغلان آن 135 و از حیث سرمایه گذاری در صنعت 138 است. درحالی که بر اساس مقاصد گردشگری موجود باید حداقل 5% از درآمد گردشگری جهان  را به خود اختصاص دهد. در سال 2011 حدود 4% از درآمد جهانی نصیب ایران می شود که نشان از وضعیت نامطلبو صنعت گردشگری و استفاده از قابلیت ها و استعداد های کشور دارد. مسائل امروزه صنعت جهانگردی به عنوان بزرگترین و متنوع ترین صنعت در دنیا به حساب می آید. کشور جمهوری اسلامی ایران با توجه به این که در ردیف 10 کشور اول دنیا از نظر وجود جاذبه های گردشگری قرار دارد ولی از نظر جذب توریسم و گردشگر نه تهنا در بین کشور های دنیا بلکه در بین کشورهای خاورمیانه هم جایگاه شایسته و مطلوبی ندارد. ایران با وجود داشتن مزیت های نسبی فراوان از جمله مواهب طبیعی و جاذبه های منحصر به فرد گردشگری، میراث فرهنگی، فصول چهارگانه و... در استفاده از مزایای این همه نعمت خدادادی در برنامه های توسعه اقتصادی خود بی نصیب مانده و آثار ملموس آن به صورت تورم و بیکاری در جامعه مشهود است که احتمال بروز آسیب های اجتماعی از جمله بی نظمی و نا امنی را محتمل می کند. ایران یکی از هفت کشور تمدن ساز بشری است و دارا بیش از یک میلیون و دویست هزار اثر تاریخی و فرهنگی غیر منقول می باشد که از این نظر در رتبه دهم جهان قرار گرفته است، علاوه بر آن با توجه به تنوع اقلیمی و به طبع ان تنوع فرهنگی فراوان نیز رتبه پنجم جهان را به لحاظ جاذبه های الکوتوریستی و به لحاظ صنایع دستی داراست ، اما به لحاظ جذب گردشگر در مقام هشتادم جهان قرار دارد.

گردشگری ایران نسبت به دنیا چقدر است؟از کدام کشورها به ایران می آیند؟

و چه درصدی از جهانگردان را تشکیل می دهند؟

به طور کلی ایران از نظر منابع طبیعی و جاذبه های گردشگری یکی از ده کشور اول جهان محسوب می شود، اما در تمام طول سال های گذشته روند ورود جهانگردان به کشور بسیار کند بوده است به طوری که در سال 1365 حدود 764 هزار نفر و در سال 1382 حدود دو میلیون نفر جهانگرد به کشور وارد گردیده اند. بر اساس اطلاعات موجود در سال 1375 ه.ش متجاوز از 600 میلیون جهانگرد در جهان 400 میلیارد دلار نصیب کشور های مختلف کرده اند که آمارهای رسمی حاکی است سهم ایران در این میان بسیار ناچیز است (درحدود جذب کمتر از یک دهم درصد از کل جهانگردان) بوده است.

طبق اطلاعات مرکز امر جهانگردان وارد شده به ایران از کشورهای مختلف در سال 1373

29% پاکستان	4%هند
26% بحرین	3%کویت
14% جمهوری آذربایجان	2% ژاپن
7% جمهوری فدرال روسیه	2% جمهوری ارمنستان
5% افغانستان	2% ترکیه
4% آلمان	2%امارات

و همچنین برنامه ملی توسعه گردشگری پیش بینی کرده بود  تا پایان سال 85 ،2 الی 5/2 میلیون گردشگر وارد کشور شوند اما کارشناسان معتقد بودند اگر همه ورودی های کشور را با احتساب متکدیان پاکستانی و جویندگان کار قفقازی جمع بزنیم به رقمی کمتر از نصف پیش بینی برنامه ملی گردشگری هم نمی رسد.

و این مقدار گردشگر چه مقدار ازاقتصاد ایران را از نظر  تولید ناخالص و خالص تشکیل می دهد ؟

درامد صنعت گردشگری در ایران بین 250 تا 350 میلیون دلار است . در حالی که امارهای جهانی در خصوص صنعت گردشگری دنیا نشان می دهد درآمد صنعت گردشگری در سال گذشته میلادی در زمینه اشتغال و توسعه،500 میلیارد  یورو و حدود 880 میلیون گردشگر از کشورهای مختلف دیدن کرده اند که این امر نشان از رشد 5/5 درصدی این صنعت نسبت به سال گذشته میلادی دارد. این میزان درآمد معادل 10 درصد تولید ناخالص جهان ،4/11 درصد اشتغال و 11 درصد درامد کل دنیاستو در همین زمان از طریق گردشگری برای 340 نفر در جهان فرصت شغلی جدید ایجاد شد که بر اساس امار ها از هر 8 نفر مشغول به کار در جهان یک نفر در این بخش فعالیت دارد و این بدان معناست که میانگین درامد شهم ایران از درامد صنعت گردشگری 4% درصد است.

گردشگری در آسیا 7% بیشتر از متوسط جهانی رشد داشته است و منطقه ی خاورمیانه با وجود مناقشات سیاسی و نظامی با 6 درصد رشد نسبتاً خوبی داشته و درگیری بین لبنان و اسرائیل تاثیر چندانی بر وضعیت گردشگری منطقه نداشته است. در این شرایط جای تامل است که سهم ایران به عنوان کشور آسیایی از درآمد این صنعت تنها چند صدم درصد باشد. سرزمینی که در تمامی زمینه های اصلی صنعت گردشگری اعم از اکوتوریسم،گردشگری فرهنگیو گردشگری تفریحی ظرفیت های بسیار بالا دارد از نظر تنوع و تعداد آثار تاریخی ، تنوع آب و هوایی ، تنوع ژنتیک و تنوع آثار طبیعی همچون چشمه های آب گرم و چشم اندازهای منحصر به فرد در شمار ده کشور نخست دنیاست.

دولت بر اساس چشم انداز بیست ساله بایذ ا سال 2020 میلادی 20 میلیون گردشگر را به داخل کشور جذب کند و بر اساس امار های موجود در سازمان مدیریت و برنامه ریزی عملکرد مربوط به درامد ارزی حاصل از جهانگردی – در سال 79 معادل 5/81 درصد از اهداف تعیین شده در برنامه بوده ، در سال های بعد و با سیر نزولی در سال 83 به 46 درصد اهداف برنامه می رسد. به تناسب  درامد ارزی تعیین شده – از 2026 میلیون دلار در نظر گرفته شده در سال 83 تنها 950 میلیون دلار ان تحقق پیدا کرده که معادل 46 درصد است . این در حالی است که در سال 82 از میزان 1606 میلیون دلار در نظر گرفته شده 753 میلیون دلار معادل 47 درصد درآمد ارزی تحقق یافته در سال 81 از 1289 میلیون دلار نیز تنها 5/792 میلیون دلار معادل 61 درصد و در سال 80 از 1029 میلیون دلار نیز تنها 701 میلیون دلار معادل 68 درصد و در سال 79 از 822 میلیون دلار 671 میلیون دلار معادل 5/81 درصد  تحقق یافته است. آمارهای ذکر شده به رغم ادعاهای مسئولان مربوطه به خوبی خبر از آشفتگی و بی برنامگی جدی در عرصه گردشگری کشور می دهد.گرچه گفته می شود که کشور ایران به لحاظ امکان بالقوه جذب گردشگر، دهمین کشور مهم دنیاست ولی سهم واقعی ان از بازار گردشگری جهانی هنوز خیلی ناچیز بوده و بی توجهی به این صنعت سبب شده – از بین 120 کشور دنیا در رتبه ی 66 قرار گیرد و از نظر درآمد در رتبه 77 جهان باشد در صورتی که با برنامه ریزی صحیح و کارآمد توسط دولت امروز می توانستیم شاهد توسعه همه جانبه گردشگری در کنار سایر بخش ها از قبیل کشاورزی باشیم. مقایسه سهم جهانی جمعیت ایران از کل جمعیت دنیا بیشتر از یک درصد است.سهم گردشگری های خارجی وارده به ان کمتر از 8 درصد (کمتر از یک هزارم کل گردشگری های خارجی دنیا) و درامد ارزی سالانه در حدود 5/2 میلیون دلار است. این در حالی است که درامد ارزی کشور همسایه ی ما ترکیه از گردشگری جهان به حدود 7 میلیون دلار می رسد.با توجه به روند رو به رشد تعداد جهانگردان بین المللی، در صورت رفع موانع موجود صنعت گردشگری در ایران با توجه به زمینه های مساعد گردشگری آن می تواند به یکی از منابع ارزآور قابل توجه کشور تبدیل شود. فقدان آمار و ارقام دقیق مطالعه وضعیت گردشگری داخلی را از نظر حجم ، زمان، مسیر مسافرت ها و نیز ویژگی های دیگر با مشکل مواجه می سازد. با این حال می توان گفت که در دهه گذشته وضعیت فعالیت های گردشگری در داخل کشور به میزان قابل توجهی از وضعیت اجتماعی –اقتصادی جامعه پیروی کرده است. در حالی که در سال های منتهی به انقلاب شاهد رشد سریع صنعت گردشگری بودیم. شرایط بعد از انقلاب اسلامی و متعاقب آن جنگ تحمیلی و محاصره اقتصادی که نهایتاً به تضعیف قدرت اقتصادی کشور و پایین آمدن درامد سرانه منجر شد از عوامل اصلی دخیل در افت صنعتگردشگری کشورمان به ویژه در دهه 60 بود . گرچه اخیراً تلاش هایی به منظور برنامه ریزی و توسعه صنعت گردشگری صورت می گیرد ولی به نظر می رسد گردشگری داخلی هم هنوز  از رونق لازم برخوردار نیست.